Dịch thuật thành ngữ trong Love Story

Văn bản nhấn mạnh rằng thành ngữ luôn gây ra nhiều vấn đề cho người học ngoại ngữ. Học sinh thường gặp khó khăn trong việc nhận biết một biểu đạt có phải là thành ngữ hay không, và sau đó hiểu đúng nghĩa của nó. Điều này chủ yếu là do thực tế rằng một thành ngữ là một ẩn dụ thông tục đòi hỏi kiến thức và kinh nghiệm cơ bản ở cả ngôn ngữ đích và ngôn ngữ nguồn, và người dịch phải có hiểu biết về nền văn hóa của cả văn bản nguồn và văn bản đích. Bản thân việc dịch thuật đã là một quá trình phức tạp, việc dịch thuật thành ngữ lại càng khó khăn hơn. Theo Baker (1992), từ trong ngôn ngữ nguồn có thể diễn đạt một khái niệm hoàn toàn không được biết đến trong văn hóa ngôn ngữ đích. Khái niệm này có thể là trừu tượng hoặc cụ thể, liên quan đến tín ngưỡng tôn giáo, phong tục xã hội hoặc thậm chí là một loại thực phẩm. Sự khác biệt về văn hoá giữa các quốc gia dẫn đến sự khác biệt đáng kể về hình ảnh, ý nghĩa và cách sử dụng thành ngữ, làm cho việc dịch thuật thành ngữ trở thành một trong những nhiệm vụ khó khăn nhất trong giao tiếp liên văn hóa và học ngôn ngữ. Dweik (2000) cũng khẳng định rằng sự khác biệt giữa hai nền văn hóa chắc chắn gây ra khó khăn không chỉ trong dịch thuật mà cả trong việc học ngoại ngữ.

Sau khi nhận biết và diễn giải chính xác thành ngữ, bước tiếp theo là quyết định cách dịch nó sang ngôn ngữ đích. Những khó khăn liên quan đến việc dịch thuật một thành ngữ hoàn toàn khác với những khó khăn liên quan đến việc diễn giải nó. Ở đây, vấn đề không phải là liệu một thành ngữ nhất định có trong suốt, mờ ám hay gây hiểu lầm. Một biểu đạt mờ ám có thể dễ dịch hơn một biểu đạt trong suốt. Bài báo phân tích các chiến lược dịch thuật thành ngữ, bao gồm các chiến lược có nghĩa và hình thức tương tự, các chiến lược có nghĩa tương tự nhưng khác hình thức, và chiến lược lược bỏ. Việc lựa chọn chiến lược dịch thuật phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm cả ngữ cảnh và mức độ quan trọng của thành ngữ trong văn bản gốc. Người dịch cần phải hết sức cẩn thận khi lựa chọn chiến lược phù hợp, đảm bảo không chỉ truyền tải được ý nghĩa mà còn giữ được cả tinh thần và sắc thái của thành ngữ trong văn bản gốc. Việc dịch sát nghĩa thường không hiệu quả, thậm chí có thể làm giảm đi tác động của thành ngữ trong văn bản dịch.

Thành ngữ thường mang tính đặc thù văn hóa, đòi hỏi người dịch phải có sự cẩn trọng và nhận thức cao. Để bảo tồn yếu tố này, người dịch không chỉ phải tránh dịch sát nghĩa – điều mà họ phải tránh với hầu hết các thành ngữ – mà còn phải cố gắng cung cấp cho độc giả, bất cứ khi nào có thể, bản dịch thành ngữ mà không chỉ trình bày ý nghĩa dự định mà còn cả hương vị đặc thù văn hóa. Ngôn ngữ và văn hoá tác động lẫn nhau. Thành ngữ là một dạng ngôn ngữ rất quan trọng, tồn tại trong cả ngôn ngữ và văn hoá. Nó mang một lượng lớn thông tin như quốc tịch, phong tục, truyền thống, nghi lễ, tôn giáo, địa lý, v.v. Kiến thức về văn hoá có thể được hé lộ thông qua việc nghiên cứu các thành ngữ và hiểu rõ hơn về các thành ngữ bằng cách tìm hiểu bối cảnh văn hoá và các mô hình văn hoá của chúng. Vì mỗi ngôn ngữ đều có cách thức và phương tiện riêng để diễn đạt những ý tưởng và vấn đề nhất định khi thể hiện văn hoá, nên thành ngữ được coi là đặc trưng của ngôn ngữ và văn hoá.

Nghiên cứu phân tích 14 thành ngữ trong tiểu thuyết "Love Story" và bản dịch tiếng Việt "Câu chuyện tình yêu". Kết quả cho thấy hai chiến lược dịch thuật chiếm ưu thế, mỗi chiến lược chiếm 42.86% số lượng thành ngữ được nghiên cứu. Đó là chiến lược dịch thuật sử dụng thành ngữ có nghĩa và hình thức tương tự, và chiến lược sử dụng thành ngữ có nghĩa tương tự nhưng khác hình thức. Chiến lược còn lại là lược bỏ, chiếm 14.28%. Không có trường hợp nào sử dụng chiến lược diễn đạt lại (paraphrase). Tỉ lệ này cho thấy người dịch ưu tiên sử dụng các thành ngữ tương đương về nghĩa trong tiếng Việt, song song đó, cũng lựa chọn lược bỏ một số thành ngữ, có thể do tính đặc thù văn hóa cao hoặc không ảnh hưởng nhiều đến nội dung chính của câu.

Chiến lược này tập trung vào việc tìm kiếm thành ngữ trong tiếng Việt có cả nghĩa và hình thức tương tự với thành ngữ trong tiếng Anh. Một ví dụ được đưa ra là thành ngữ "to fight like cats and dogs" được dịch là "cãi nhau như chó với mèo", thể hiện sự tương đồng về cả nghĩa và cấu trúc. Tuy nhiên, việc tìm được sự tương ứng hoàn hảo như vậy không phải lúc nào cũng dễ dàng. Bài báo nhấn mạnh rằng mặc dù chiến lược này là lý tưởng, nhưng nó không phổ biến và người dịch thường phải sử dụng các chiến lược khác để xử lý thành ngữ và các cụm từ cố định. Các ví dụ được phân tích cho thấy, đôi khi, để đạt được sự tự nhiên trong bản dịch, người dịch có thể lược bỏ một số từ hoặc cụm từ nhỏ, không ảnh hưởng nhiều đến ý nghĩa tổng thể của câu.

Khi không tìm được thành ngữ tương đương về hình thức, người dịch có thể sử dụng thành ngữ có nghĩa tương tự nhưng khác hình thức. Điều này đòi hỏi sự khéo léo của người dịch để đảm bảo sự tự nhiên và dễ hiểu của bản dịch. Một số ví dụ cụ thể được phân tích, cho thấy người dịch đã chọn cách này để truyền tải chính xác ý nghĩa của thành ngữ tiếng Anh sang tiếng Việt. Bên cạnh đó, chiến lược lược bỏ cũng được sử dụng trong một số trường hợp, thường là khi thành ngữ trong văn bản nguồn không đóng vai trò quan trọng trong việc truyền đạt ý nghĩa chính. Tuy nhiên, việc lược bỏ cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh làm mất đi thông tin quan trọng trong bản dịch. Bài báo cũng nêu lên trường hợp người dịch bỏ qua thành ngữ “man to man”, điều này được cho là không cần thiết vì nội dung thông tin đã được truyền tải đầy đủ. Việc lựa chọn chiến lược nào phụ thuộc vào ngữ cảnh cụ thể và sự đánh giá của người dịch.

Phần này trình bày các ví dụ cụ thể minh họa cho việc áp dụng các chiến lược dịch thuật thành ngữ khác nhau từ tiếng Anh sang tiếng Việt trong tiểu thuyết "Love Story". Ví dụ, thành ngữ "make love" được dịch chính xác là "làm tình", thể hiện sự tương đồng cao về nghĩa và hình thức. Tuy nhiên, một số trường hợp khác lại cho thấy sự không tương đương về nghĩa. Thành ngữ "again and again" được dịch là "hết lau lại dọn", làm giảm nghĩa so với bản gốc, vốn mang hàm ý nhấn mạnh sự lặp đi lặp lại nhiều lần. Tương tự, thành ngữ "reach out to" bị lược bỏ trong bản dịch, dẫn đến mất mát thông tin. Thành ngữ "look for" được dịch là "trông đợi", tuy cùng ngữ cảnh nhưng không tương đương nghĩa, thể hiện sự bất cập trong việc truyền tải ý nghĩa gốc. Những ví dụ này cho thấy sự phức tạp của việc lựa chọn chiến lược dịch thuật phù hợp và tầm quan trọng của việc hiểu biết sâu sắc về ngữ cảnh và sắc thái văn hóa của cả hai ngôn ngữ.

Một số thành ngữ trong bản dịch được lược bỏ hoàn toàn, dẫn đến việc mất đi thông tin trong bản dịch tiếng Việt. Tuy nhiên, không phải tất cả các thành ngữ được lược bỏ đều dẫn đến sự không tương đương nghĩa. Bài báo phân tích trường hợp thành ngữ "man to man", vốn mang nghĩa hai người đàn ông nói chuyện nghiêm túc và thẳng thắn với nhau trên một bình diện ngang bằng. Người dịch đã chọn cách lược bỏ thành ngữ này, cho rằng nội dung thông tin đã được truyền đạt đầy đủ mà không cần cụm từ này. Điều này cho thấy người dịch phải cân nhắc kỹ lưỡng mức độ quan trọng của thành ngữ trong ngữ cảnh cụ thể, tránh việc dịch sát nghĩa gây cồng kềnh và làm giảm tính tự nhiên của bản dịch. Việc lựa chọn lược bỏ hay giữ nguyên phụ thuộc vào đánh giá của người dịch về sự cần thiết của thành ngữ đó trong việc đảm bảo sự truyền tải ý nghĩa.

Thông qua việc phân tích các ví dụ cụ thể, bài báo nhấn mạnh rằng việc dịch thuật thành ngữ không chỉ là chuyển đổi ngôn ngữ mà còn là sự chuyển tải văn hoá. Do bối cảnh lịch sử và văn hoá, phong tục truyền thống và phương pháp tư duy khác nhau giữa các quốc gia, hình ảnh, ý nghĩa và cách sử dụng thành ngữ cũng rất khác nhau. Vì vậy, người dịch cần phải có sự hiểu biết sâu sắc về văn hoá của cả ngôn ngữ nguồn và ngôn ngữ đích để có thể lựa chọn chiến lược dịch thuật phù hợp. Việc dịch thuật thành ngữ đòi hỏi người dịch phải tránh dịch sát nghĩa và phải cố gắng cung cấp cho độc giả bản dịch thành ngữ không chỉ truyền tải được ý nghĩa mà còn cả hương vị văn hoá đặc thù. Các ví dụ được phân tích cho thấy khi không hiểu biết văn hóa sâu sắc, việc dịch thuật thành ngữ sẽ gặp nhiều khó khăn và dễ dẫn đến sự sai lệch về nghĩa.

Kết luận khẳng định việc dịch thuật thành ngữ là một quá trình phức tạp, khó khăn hơn nhiều so với việc dịch thuật thông thường. Khó khăn này không chỉ đến từ nghĩa không theo nghĩa đen của thành ngữ mà còn từ nhiều yếu tố khác, như sự kết hợp từ ngữ bất thường và trật tự từ ngữ cứng nhắc, khó lý giải. Việc nghiên cứu tập trung vào tiểu thuyết "Love Story" và bản dịch tiếng Việt "Câu chuyện tình yêu" đã cho thấy sự đa dạng trong các chiến lược dịch thuật được sử dụng, bao gồm: tìm thành ngữ tương đương về nghĩa và hình thức, tìm thành ngữ tương đương nghĩa nhưng khác hình thức, và lược bỏ. Tỉ lệ sử dụng các chiến lược này phản ánh những thách thức mà người dịch gặp phải khi cân bằng giữa việc giữ nguyên nghĩa và tạo ra văn bản dịch tự nhiên, dễ hiểu. Kết luận nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu biết sâu sắc về ngôn ngữ, văn hoá và bối cảnh để có thể lựa chọn chiến lược dịch thuật thích hợp nhất.

Kết luận nhấn mạnh tính phức tạp của việc dịch thuật thành ngữ, không chỉ đơn thuần là chuyển đổi ngôn ngữ mà còn là việc truyền tải văn hóa. Sự khác biệt về văn hóa giữa tiếng Anh và tiếng Việt dẫn đến những thách thức trong việc tìm kiếm sự tương đương nghĩa. Người dịch cần phải có kiến thức sâu rộng về cả hai ngôn ngữ và văn hóa để đảm bảo bản dịch chính xác và tự nhiên. Việc sử dụng các chiến lược dịch thuật khác nhau, như tìm thành ngữ tương đương hoặc lược bỏ, phụ thuộc vào ngữ cảnh và mức độ quan trọng của thành ngữ trong văn bản nguồn. Kết luận khẳng định rằng người dịch cần phải có sự cẩn trọng và tinh tế để tránh dịch sát nghĩa, dẫn đến bản dịch cứng nhắc và khó hiểu. Thành công của việc dịch thuật thành ngữ phụ thuộc vào khả năng nắm bắt và truyền tải được cả ý nghĩa và tinh thần của thành ngữ trong văn bản gốc.

Kết luận tổng kết lại rằng việc dịch thuật thành ngữ đòi hỏi sự kết hợp hài hòa giữa hiểu biết sâu sắc về văn hoá và việc áp dụng linh hoạt các chiến lược dịch thuật. Người dịch cần phải có khả năng nhận biết và phân tích thành ngữ, hiểu được ý nghĩa sâu xa và sắc thái văn hoá của nó. Trên cơ sở đó, người dịch mới có thể lựa chọn chiến lược dịch thuật phù hợp nhất, đảm bảo tính chính xác và tự nhiên của bản dịch. Kết quả nghiên cứu cho thấy sự kết hợp giữa chiến lược dịch thuật có nghĩa và hình thức tương tự, chiến lược có nghĩa tương tự nhưng khác hình thức và chiến lược lược bỏ đã được sử dụng để giải quyết những thách thức trong việc dịch thuật thành ngữ. Việc hiểu biết văn hóa là yếu tố then chốt để đảm bảo thành công trong việc dịch thuật thành ngữ, giúp người dịch tránh những sai sót về nghĩa và tạo ra bản dịch trung thực và hấp dẫn.