Du lịch bền vững Vịnh Hạ Long

Phần này nêu lên thực trạng xung quanh khu vực di sản Vịnh Hạ Long: sự phát triển kinh tế nhanh chóng dẫn đến tác động tiêu cực rất lớn đến môi sinh và môi trường. Tài liệu nhấn mạnh tính cấp thiết của việc tìm ra các giải pháp khoa học và đồng bộ để đạt được mục tiêu kinh tế mà vẫn đảm bảo phát triển bền vững. Nó đề cập đến thực tế toàn cầu về cạn kiệt tài nguyên và suy thoái môi trường do hoạt động kinh tế, dẫn đến ô nhiễm, suy thoái hệ sinh thái, và nguy cơ diệt vong của nhiều loài sinh vật. Từ đó, khái niệm “phát triển bền vững” được đưa ra như một giải pháp. Phát triển bền vững được định nghĩa là quá trình tăng trưởng bao gồm nhiều yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội, kỹ thuật và văn hóa, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của con người mà không làm tổn hại đến môi trường. Quan điểm của IUCN năm 1980 được trích dẫn, nhấn mạnh sự cần thiết phải cân nhắc khai thác tài nguyên tái tạo và không tái tạo trong kế hoạch phát triển bền vững. Tóm lại, phần này nhấn mạnh sự mâu thuẫn giữa tăng trưởng kinh tế nhanh và bảo vệ môi trường tại Vịnh Hạ Long, đòi hỏi một sự chuyển đổi sang mô hình phát triển bền vững.

Phần này thảo luận về thách thức đối với phát triển du lịch bền vững. Từ đầu những năm 1990, các nhà khoa học đã chỉ ra mối đe dọa của du lịch thuần túy vì lợi nhuận đến môi trường sinh thái và văn hóa bản địa. Điều này dẫn đến nhu cầu nghiên cứu “phát triển du lịch bền vững” để hạn chế tác động tiêu cực. Chỉ thị 36/CT của Bộ Chính trị BCHTW Đảng ngày 25/6/1998 và báo cáo chính trị tại Đại hội Đảng VIII (1996) đều đề cập đến bảo vệ môi trường và sử dụng hợp lý tài nguyên như một phần không thể thiếu của phát triển bền vững. Tuy nhiên, quan niệm về du lịch bền vững chỉ đơn thuần là duy trì phát triển trong một thời gian không xác định đã bị chỉ trích. Trọng tâm của du lịch bền vững là sự cân bằng giữa mục tiêu kinh tế, xã hội, và bảo vệ tài nguyên, môi trường, văn hóa cộng đồng, trong khi vẫn đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của du khách. Sự cân bằng này thay đổi theo thời gian. Phát triển du lịch bền vững được xem là một nhánh của phát triển bền vững, được Hội nghị Ủy ban Thế giới và Môi trường xác định năm 1987. Ở Việt Nam, du lịch bền vững là khái niệm còn mới, nhưng nhận thức về du lịch có trách nhiệm với môi trường đang dần xuất hiện.

Phần này tập trung vào những tác động tiêu cực của du lịch đến môi trường. Tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn đang bị hao mòn, thiên nhiên bị xâm hại, văn hóa bản địa bị biến đổi. Sự tiêu thụ quá mức tài nguyên và chất thải từ phương tiện vận chuyển, dịch vụ, và du khách gây ô nhiễm môi trường nếu không được xử lý đúng cách. Việc duy trì tính đa dạng của thiên nhiên và văn hóa – xã hội là rất quan trọng cho du lịch bền vững lâu dài, nhưng dễ bị mất đi do phát triển du lịch thiếu kiểm soát. Du lịch cần có trách nhiệm đóng góp vào phát triển kinh tế địa phương, sử dụng nguồn tài nguyên của người dân bản địa một cách hợp lý và bền vững. Lấy ý kiến quần chúng và các đối tượng liên quan là cần thiết để giải quyết mâu thuẫn về quyền lợi và đảm bảo sự ủng hộ cho các dự án. Cộng đồng địa phương thường chỉ tham gia vào các công việc thu nhập thấp, nặng nhọc, mang tính mùa vụ, trong khi lại chịu nhiều tác động tiêu cực từ du lịch. Vì vậy, cần có chiến lược để thu hút cộng đồng vào hoạt động du lịch và chia sẻ lợi ích một cách công bằng.

Phần này nhấn mạnh vai trò cực kỳ quan trọng của môi trường đối với sự phát triển du lịch bền vững nói chung và du lịch bền vững ở Vịnh Hạ Long nói riêng. Môi trường được xem là yếu tố quyết định chất lượng sản phẩm du lịch và sự tồn tại của ngành du lịch. Tình trạng môi trường tốt là điều kiện tiên quyết cho du lịch bền vững. Ngược lại, hoạt động du lịch nếu không được quản lý tốt sẽ gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường, chẳng hạn như xuống cấp nhanh chóng các công trình kiến trúc lịch sử do mật độ tham quan cao hoặc hành vi của du khách. Phát triển du lịch quá mức, quá tải tại các khu vực hệ sinh thái nhạy cảm như hang động, thác nước, vườn quốc gia dễ gây tổn thương nghiêm trọng. Nhiều nguồn tác động đến môi trường trong quá trình phát triển du lịch được nêu ra, bao gồm việc xây dựng, cải tạo hệ thống cơ sở hạ tầng. Tóm lại, phần này khẳng định mối quan hệ mật thiết, phụ thuộc lẫn nhau giữa môi trường và sự phát triển bền vững của ngành du lịch, đặc biệt tại Vịnh Hạ Long.

Phần này phân tích tác động của hoạt động du lịch đến môi trường, bao gồm cả mặt tích cực và tiêu cực. Về mặt tích cực, du lịch có thể góp phần làm tăng tính đa dạng sinh học thông qua việc phát triển cảnh quan, công viên, vườn thú, công viên biển, và bảo tồn các hoạt động làng nghề truyền thống. Môi trường tự nhiên có khả năng tự làm sạch đến một mức độ nhất định. Tuy nhiên, phần lớn trọng tâm là những tác động tiêu cực: Du lịch gây áp lực lên cơ sở hạ tầng nội khu vực theo mùa, đặc biệt vào thời kỳ cao điểm, dẫn đến ách tắc giao thông, thiếu nước, năng lượng, và quá tải hệ thống xử lý nước thải và chất thải rắn. Nguy cơ mắc bệnh lây truyền xã hội cũng tăng lên do tiếp xúc giữa dân cư địa phương và khách du lịch từ nhiều vùng miền và quốc gia khác nhau. Ô nhiễm môi trường (rác thải, nước bẩn, không khí, tiếng ồn) ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Thêm vào đó, sự thương mại hóa các hoạt động văn hóa, biến lễ hội thành hoạt động nghệ thuật trình diễn, làm mất đi các nghi lễ truyền thống cũng là một tác động tiêu cực đáng kể.

Phần này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tìm kiếm sự cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường trong du lịch bền vững. Tài nguyên du lịch tự nhiên và nhân văn đang bị hao mòn do hoạt động du lịch, đe dọa đến sự đa dạng, phong phú, và vẻ đẹp tự nhiên của Vịnh Hạ Long. Sự suy giảm chất lượng môi trường, mất đi nét văn hóa bản địa, và gia tăng tệ nạn xã hội sẽ làm mất dần ý nghĩa của du lịch. Du lịch phát triển cần đảm bảo sự hài hòa giữa các mục tiêu kinh tế, xã hội, và bảo vệ môi trường, tạo ra lợi ích lâu dài cho cộng đồng địa phương và quốc gia. Các ví dụ về tác động tích cực của du lịch được nêu ra, như việc tạo ra công ăn việc làm, tăng thu nhập cho cộng đồng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, và thúc đẩy giao lưu văn hóa. Tuy nhiên, cần có sự quản lý chặt chẽ để tránh những tác động tiêu cực đến môi trường và sự phát triển bền vững của ngành du lịch.

Thành phố Hạ Long, với lợi thế nằm bên bờ Vịnh Hạ Long - Di sản thiên nhiên thế giới, đã thu hút hàng triệu lượt khách mỗi năm. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế và nâng cao đời sống người dân. Thành phố đã liên tục đầu tư vào cơ sở hạ tầng để thúc đẩy du lịch, tạo sức hút lớn cho các nhà đầu tư. Về cơ sở vật chất, Hạ Long có khoảng 400 cơ sở kinh doanh nhà nghỉ với hơn 6.400 phòng và gần 11.000 giường; 50 khách sạn đạt tiêu chuẩn từ 1 đến 4 sao; và hơn 360 tàu chở khách, trong đó có 90 tàu đủ tiêu chuẩn đón khách nghỉ đêm trên vịnh. Trật tự ở các bến xe, bến tàu được củng cố, giảm thiểu các hiện tượng tiêu cực. Từ năm 2001 đến nay, du lịch Hạ Long phát triển nhanh chóng, với nhiều chỉ tiêu đạt được trước kế hoạch. Năm 2008, lượng khách đạt 2,85 triệu lượt, doanh thu đạt 1.700 tỷ đồng. Du lịch đóng góp tích cực vào kinh tế dịch vụ, tạo việc làm và giải quyết các vấn đề xã hội. Hạ Long cũng chú trọng đa dạng hóa sản phẩm và loại hình du lịch để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách trong và ngoài nước. Tính đến thời điểm hiện tại, Hạ Long có trên 500 khách sạn với gần 9.000 phòng nghỉ, trong đó có 10 khách sạn 4 sao và 17 khách sạn 3 sao. Số lượng tàu vận chuyển khách đã tăng từ 200 tàu năm 2001 lên trên 360 tàu hiện nay, đáng chú ý là 90 tàu nghỉ đêm trên vịnh được đầu tư lớn với tiêu chuẩn chất lượng cao. Hợp tác quốc tế giúp du lịch Hạ Long khẳng định thương hiệu và hội nhập quốc tế.

Dự báo tốc độ tăng trưởng của ngành du lịch Hạ Long năm 2015 đạt khoảng 14%, doanh thu 4.000 tỷ đồng, và năm 2020 là khoảng 8.000 tỷ đồng. Sau năm 2010, Hạ Long đặt mục tiêu trở thành trung tâm du lịch hạt nhân của vùng duyên hải Đông Bắc, phấn đấu trở thành trung tâm du lịch biển chất lượng quốc tế vào giai đoạn 2015-2020. Thành phố tập trung khai thác hiệu quả các lợi thế về vị trí địa lý và tài nguyên du lịch, để du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, hiện đại và bền vững. Việc phát triển du lịch được mở rộng ra ngoài địa bàn thành phố, hình thành khu du lịch Hạ Long bao gồm trung tâm thành phố, vùng phụ cận, và một phần huyện Hoành Bồ, với trọng điểm là Vịnh Hạ Long - Bãi Cháy - Hùng Thắng - Tuần Châu. Mục tiêu là xây dựng Hạ Long thành trung tâm du lịch hạt nhân của vùng duyên hải Đông Bắc và trung tâm du lịch biển quốc tế. Điều này sẽ góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng tỷ trọng GDP từ du lịch, tạo việc làm và thu nhập ổn định, nâng cao đời sống người dân, và bảo vệ giá trị văn hóa, cảnh quan môi trường.

Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ du lịch Hạ Long được đề cập đến chi tiết, bao gồm các cảng biển như cảng tàu khách quốc tế Hồng Gai, cảng tàu du lịch Bãi Cháy, cùng với hệ thống cảng khác. Hệ thống cảng biển đóng vai trò quan trọng trong phát triển giao thông vận tải biển, tạo điều kiện thuận lợi cho kinh tế cảng biển. Các di tích khảo cổ học cũng được đề cập, ví dụ như các di chỉ thời đại đồ đá mới ở Giáp Khẩu, Đồng Mang, Tuần Châu, Cái Lân, và Cọc Tám. Sự phát triển du lịch được thúc đẩy bởi việc Vịnh Hạ Long được công nhận là di sản thiên nhiên thế giới hai lần, cùng với các chương trình truyền thông quảng bá. Cơ sở vật chất kỹ thuật được đầu tư lớn, bao gồm các khu du lịch trọng điểm như Tuần Châu, Bãi Cháy, Hoàng Gia. Một số con số thống kê cụ thể về lượng khách du lịch và doanh thu được đưa ra, ví dụ như trong 3 ngày từ 30/4 đến 2/5/2006, cảng tàu khách du lịch Bãi Cháy đã có 29.181 lượt khách, tăng hơn 30% so với cùng kỳ. Các biện pháp quản lý như kiểm tra chất lượng tàu thuyền để đảm bảo an toàn cho du khách cũng được đề cập. Cuối cùng, các khu du lịch được đề cập đến để phát triển đồng bộ hơn, như Khu lưu trú - dịch vụ Bãi Cháy; Khu du lịch tổng hợp Hùng Thắng; Khu du lịch sinh thái Đồn Điền; và các khu di tích lịch sử như núi Bài Thơ, phố cổ Hòn Gai, Khu bảo tàng than Hà Lầm.

Phần này trình bày dự báo tăng trưởng của ngành du lịch thành phố Hạ Long trong tương lai. Dự báo tốc độ tăng trưởng năm 2015 đạt khoảng 14%, doanh thu 4.000 tỷ đồng, và năm 2020 là khoảng 8.000 tỷ đồng. Sau năm 2010, Hạ Long đặt mục tiêu trở thành trung tâm du lịch hạt nhân của vùng duyên hải Đông Bắc và phấn đấu trở thành trung tâm du lịch biển chất lượng quốc tế vào giai đoạn 2015-2020. Những mục tiêu này đang được thành phố thực hiện với hiệu quả cao, tập trung khai thác lợi thế về vị trí địa lý và nguồn tài nguyên du lịch. Việc đạt được những con số dự báo này đòi hỏi sự đầu tư mạnh mẽ và quy hoạch bài bản, đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành du lịch. Tốc độ tăng trưởng nhanh chóng cho thấy tiềm năng to lớn của du lịch Hạ Long, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức trong việc quản lý và bảo vệ tài nguyên.

Định hướng phát triển du lịch Hạ Long hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm du lịch hạt nhân của vùng duyên hải Đông Bắc và trung tâm du lịch biển chất lượng quốc tế. Để đạt được điều này, thành phố cần tập trung vào việc khai thác hiệu quả các lợi thế về vị trí địa lý và nguồn tài nguyên du lịch, biến du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn, hiện đại và bền vững. Phát triển du lịch không chỉ giới hạn trong phạm vi thành phố mà mở rộng ra vùng phụ cận, bao gồm một phần huyện Hoành Bồ, với trọng điểm là Vịnh Hạ Long - Bãi Cháy - Hùng Thắng - Tuần Châu. Mục tiêu hướng tới là chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tăng tỷ trọng GDP từ du lịch, tạo việc làm và thu nhập ổn định cho người lao động, và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân. Song song đó, việc bảo vệ, giữ gìn, và phát huy các giá trị văn hóa, cảnh quan môi trường là điều kiện tiên quyết cho một sự phát triển bền vững và lâu dài.

Phần này nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển du lịch bền vững tại Hạ Long. Để đạt được mục tiêu trở thành trung tâm du lịch quốc tế, việc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững là không thể thiếu. Sự phát triển của du lịch đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ và toàn diện, bao gồm các dự án nâng cấp và cải tạo môi trường. Mục tiêu là khai thác tốt các nguồn tài nguyên phục vụ du lịch mà vẫn đảm bảo công tác bảo vệ môi trường để đạt mục tiêu phát triển bền vững trong tương lai. Việc đa dạng hóa các khu, điểm, tuyến du lịch, bao gồm cả trên bờ, trên biển và trên núi, sẽ tạo ra diện mạo mới cho du lịch Hạ Long. Một ví dụ cụ thể được nêu ra là công văn số 4306/UBND-MT ngày 13/11/2006 của UBND tỉnh Quảng Ninh về việc không cho phép dùng phao xốp làm bệ nổi cho các công trình trên Vịnh Hạ Long và Bái Tử Long, thay vào đó là đầu tư vào các nhà nổi bằng vật liệu bền vững hơn. Tất cả những nỗ lực này nhằm hướng tới một tương lai du lịch Hạ Long bền vững, hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.