Du lịch bền vững VQG Phong Nha

Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng nằm trong vùng sinh thái Bắc Trường Sơn, được đánh giá là một trong 238 vùng sinh thái quan trọng toàn cầu. Khu vực này đặc trưng bởi hệ thống núi đá vôi karst rộng lớn, được xem là vùng karst rộng nhất thế giới với diện tích trên 200.000 ha. Đây là một mẫu điển hình của quá trình địa chất karst và hình thành hang động trên toàn cầu, không chỉ về đa dạng sinh học mà còn là một khu vực thắng cảnh hang động bậc nhất thế giới. Địa hình núi đá vôi độc đáo này tạo nên những hang động, sông ngầm, và các hệ sinh thái đặc biệt, tạo nên tiềm năng lớn cho du lịch sinh thái và du lịch mạo hiểm. Các hang động nổi bật như Động Phong Nha, với chiều dài trên 20km và hệ thống sông ngầm Nậm Aki, và Động Tiên Sơn (hay động khô) với chiều dài 980m, thạch nhũ và măng đá kỳ vĩ. Sự đa dạng địa hình từ núi cao đến thung lũng, kết hợp với hệ thống sông ngòi, tạo nên cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, hấp dẫn du khách.

Đa dạng sinh học là một trong những tài nguyên quý giá nhất của Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng. Kết quả khảo sát cho thấy hệ thực vật có khoảng 2400 loài, trong đó 25% là loài đặc hữu quý hiếm, bao gồm 208 loài lan, và quần thể bách xanh núi đá hơn 500 năm tuổi. Hệ động vật cũng vô cùng phong phú với 140 loài thú lớn (hổ, bò tót là các loài nổi bật), 356 loài chim (trong đó 35 loài được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam, 19 loài trong Sách Đỏ Thế Giới), 150 loài bò sát và lưỡng cư (với 4 loài bò sát mới được phát hiện), 261 loài bướm, 162 loài cá (4 loài đặc hữu Việt Nam). Rừng trên núi đá vôi là nơi phân bố nhiều loài linh trưởng nhất Việt Nam, chiếm khoảng 50% tổng số loài linh trưởng ở Việt Nam. Sự đa dạng sinh học cao này tạo nên giá trị to lớn cho du lịch sinh thái, nhưng cũng đòi hỏi công tác bảo tồn nghiêm ngặt để bảo vệ các loài động vật quý hiếm và hệ sinh thái độc đáo khỏi các mối đe dọa như săn bắn và phát triển du lịch không kiểm soát.

Thung lũng Sinh Tồn (hay còn gọi là thung Tre), với diện tích 2000 ha, là một khu vực đặc biệt quan trọng của Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng. Nơi đây hội tụ nhiều dạng địa hình đa dạng, từ núi đá vôi, địa hình phi karst, đất bằng, hang động, đến suối ngầm và rừng nguyên sinh. Đây là một khu vực có giá trị địa chất, địa mạo và hệ động, thực vật được bảo tồn một cách hoàn hảo, được ví như một bảo tàng sống. Thung lũng Sinh Tồn thể hiện sự đa dạng sinh thái của khu vực, tập trung nhiều loài thực vật và động vật quý hiếm. Tuy nhiên, khu vực này cũng đã chịu ảnh hưởng nặng nề của chiến tranh, điển hình là sự kiện Hang Tám Cô, nơi 13 chiến sĩ hy sinh anh dũng trong trận bom B52 năm 1972, biến nơi đây thành chứng tích lịch sử đau thương nhưng cũng đầy tự hào của dân tộc. Việc bảo vệ và phát triển bền vững Thung lũng Sinh Tồn là rất cần thiết để giữ gìn giá trị lịch sử và đa dạng sinh học của khu vực.

Phát triển du lịch sinh thái bền vững tại Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng gặp nhiều thách thức. Săn bắn trái phép là mối đe dọa nghiêm trọng đến đa dạng sinh học, đặc biệt là các loài linh trưởng. Việc buôn bán động vật hoang dã diễn ra công khai, gây suy giảm mạnh quần thể động vật. Sự gia tăng du khách cùng với việc mở rộng các tuyến du lịch, nếu không được kiểm soát, có thể gây ra tác động tiêu cực đến môi trường và hệ sinh thái. Các nghiên cứu của dự án WWF LINC chỉ ra rủi ro tiềm ẩn của việc phát triển du lịch sinh thái không bền vững. Thiếu sự hợp tác quốc tế trong công tác bảo tồn cũng là một thách thức lớn, nhất là khi khu vực giáp ranh với Vùng Bảo tồn Đa dạng Sinh học Quốc gia Hin Namno của Lào. Việc khai thác tài nguyên rừng không kiểm soát có thể dẫn đến suy giảm tài nguyên thiên nhiên. Tình trạng xây dựng tự phát quanh khu vực Vườn Quốc gia, với việc cấp sổ đỏ tràn lan, gây mất trật tự đô thị, ảnh hưởng xấu đến cảnh quan và môi trường. Do đó, cần có quy hoạch bài bản, quản lý chặt chẽ để đảm bảo sự phát triển bền vững của du lịch, bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên.

Bên cạnh những thách thức, du lịch sinh thái tại Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng cũng có nhiều cơ hội phát triển. Du lịch sinh thái là xu hướng phát triển tất yếu của du lịch thế giới, thu hút lượng lớn du khách quốc tế. Việc Phong Nha – Kẻ Bàng được UNESCO công nhận là Di sản Thiên nhiên Thế giới là một lợi thế lớn, thu hút sự quan tâm của du khách toàn cầu. Lượng du khách đến tham quan Động Phong Nha (trung bình 700 khách/ngày) ngày càng tăng. Đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng du lịch, bao gồm hệ thống giao thông, lưu trú, nhà hàng, và các dịch vụ khác, sẽ đáp ứng nhu cầu của du khách và thúc đẩy phát triển du lịch. Sự phát triển của các ngành kinh tế khác như nông – lâm – ngư nghiệp, công nghiệp chế biến, cũng góp phần thúc đẩy du lịch sinh thái. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao về du lịch sinh thái là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng dịch vụ và đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của du khách. Hơn nữa, việc tích cực quảng bá du lịch thông qua các phương tiện thông tin đại chúng và website du lịch Quảng Bình sẽ giúp nâng cao nhận thức và thu hút du khách. Sự tham gia tích cực của cộng đồng địa phương trong quy hoạch và phát triển du lịch sẽ mang lại hiệu quả kinh tế – xã hội lâu dài và đảm bảo du lịch bền vững.

Để đảm bảo phát triển du lịch sinh thái bền vững, cần kết hợp hài hòa giữa việc khai thác tiềm năng du lịch với công tác bảo tồn môi trường. Bảo vệ đa dạng sinh học và tài nguyên thiên nhiên là ưu tiên hàng đầu. Phát triển du lịch sinh thái cần tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ hiện trạng tự nhiên, hạn chế tối đa tác động của con người. Quy hoạch các khu du lịch, đặc biệt là khu du lịch thung lũng Phong Nha, cần được thực hiện bài bản, hạn chế tối đa việc san gạt mặt bằng, chặt phá cây xanh, và sử dụng vật liệu địa phương. Sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quy hoạch và quản lý du lịch là rất quan trọng để đảm bảo lợi ích cho người dân địa phương và phát triển du lịch bền vững. Cần có chính sách hỗ trợ người dân chuyển đổi từ nông lâm nghiệp sang cung cấp dịch vụ du lịch, tạo việc làm và thu nhập cho người dân địa phương. Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao về du lịch bền vững là yếu tố then chốt, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa ban quản lý Vườn Quốc gia với các trường đại học, cao đẳng và trung học chuyên ngành du lịch. Phát triển du lịch phải gắn liền với bảo vệ môi trường, an ninh chính trị, và trật tự an toàn xã hội, đặc biệt là tại các khu vực biên giới. Chỉ có như vậy, du lịch mới thực sự đóng góp tích cực cho phát triển kinh tế – xã hội địa phương.

Truyền thuyết Động Tiên Sơn kể về câu chuyện tình yêu giữa một chàng trai đánh cá và một tiên nữ. Chàng trai đã lấy trộm thanh bảo kiếm của tiên nữ để cứu dân khỏi loài thủy quái hung dữ. Vì lòng chung thủy và tình yêu của họ, Ngọc Hoàng đã cho phép tiên nữ xuống trần gian và tạo nên cảnh đẹp của Động Tiên Sơn giống như thiên đình. Truyền thuyết này làm tăng thêm vẻ huyền bí và hấp dẫn của Động Tiên Sơn, góp phần tạo nên giá trị văn hóa và thu hút du khách. Câu chuyện cũng phản ánh đời sống tâm linh và tín ngưỡng của người dân địa phương, cũng như sự giao thoa giữa yếu tố thần thoại và thực tế trong đời sống cộng đồng. Sự tích này góp phần làm phong phú thêm du lịch văn hóa tại Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, mang đến cho du khách những trải nghiệm thú vị và đầy ý nghĩa.

Một truyền thuyết khác kể về sự ra đời của sông Son, gắn liền với sự hy sinh của một vị tiên sư đại pháp. Để cứu dân khỏi nạn hạn hán, ông đã lén lấy nước từ thiên cung, tạo nên dòng sông Son tươi mát. Hành động này đã khiến ông bị phạt, nhưng tấm lòng của ông được người dân ghi nhớ qua tên gọi của con sông. Ngoài ra, Hang Tám Cô là một di tích lịch sử gắn liền với chiến tranh. Ngày 14/11/1972, 13 chiến sĩ (trong đó có 8 nữ thanh niên xung phong) đã hy sinh khi bom B52 của Mỹ đánh trúng hang. Sự kiện này đã trở thành một biểu tượng của lòng dũng cảm và tinh thần hy sinh cao cả của những người con ưu tú của dân tộc. Hiện nay, Hang Tám Cô được xem là một chứng tích lịch sử quan trọng, nhắc nhở về sự tàn phá của chiến tranh và lòng dũng cảm của những người đã hy sinh vì Tổ quốc. Sự kiện này thêm một tầng ý nghĩa lịch sử – du lịch cho Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng , thu hút khách du lịch quan tâm đến lịch sử và di tích chiến tranh.

Bến phà Nguyễn Văn Trỗi (bến phà B) trên sông Son cũng là một di tích lịch sử quan trọng. Trong chiến tranh, bến phà này đã phải hứng chịu nhiều cuộc tấn công ác liệt của quân Mỹ, nhiều chiến sĩ đã anh dũng hy sinh bảo vệ huyết mạch giao thông. Bến phà này không chỉ là chứng tích cho sự tàn khốc của chiến tranh mà còn thể hiện ý chí kiên cường, lòng dũng cảm của quân và dân ta trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Sự kiện này góp phần làm phong phú thêm giá trị lịch sử của khu vực, thu hút du khách đến tham quan và tìm hiểu về lịch sử hào hùng của dân tộc. Việc kết hợp giữa du lịch thiên nhiên và du lịch lịch sử tại Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng tạo nên sức hút đặc biệt đối với du khách, tạo nên sự đa dạng cho các tour tham quan và trải nghiệm.