Lợi thế tương đối: Lý thuyết thương mại

Phần này giới thiệu khái niệm lợi thế cạnh tranh tuyệt đối, tức là khả năng sản xuất một hàng hóa với chi phí thấp hơn so với các quốc gia khác. Tuy nhiên, điểm quan trọng hơn được nhấn mạnh là lợi ích từ thương mại vẫn đạt được ngay cả khi một quốc gia không có lợi thế tuyệt đối trong tất cả các mặt hàng. Điều này dẫn đến khái niệm lợi thế tương đối, chỉ ra rằng một quốc gia nên chuyên môn hóa vào sản xuất những hàng hóa mà họ có chi phí cơ hội thấp hơn so với các quốc gia khác. Đây là một nguyên tắc cơ bản và lâu bền trong kinh tế học, được Ricardo phát triển và hoàn thiện, đặt nền móng vững chắc cho sự ra đời của ngành kinh tế quốc tế. Ricardo thừa hưởng và mở rộng những ý tưởng của Smith, làm rõ hơn lợi ích của thương mại quốc tế dựa trên nguyên tắc này, mở rộng mô hình sang nhiều quốc gia và nhiều loại hàng hóa hơn.

Phần này nhấn mạnh vai trò quan trọng của chuyên môn hóa và thương mại quốc tế trong việc đạt được lợi ích kinh tế. Để đạt được lợi ích này, một quốc gia không cần có lợi thế tuyệt đối trong mọi lĩnh vực sản xuất, mà chỉ cần có lợi thế tương đối trong ít nhất một số lĩnh vực. Sự chuyên môn hóa sẽ dẫn đến hiệu quả sản xuất cao hơn trên quy mô toàn cầu. Mô hình Ricardo, với giả định đơn giản về chi phí sản xuất không đổi và chỉ sử dụng lao động làm yếu tố sản xuất, được sử dụng để minh họa cho điều này. Mô hình này cho phép phân tích đơn giản các mối quan hệ quốc tế, dựa trên các yếu tố như lương, năng suất lao động và tỷ giá hối đoái. Tuy nhiên, các nguồn lực khác như máy móc, thiết bị, tài nguyên thiên nhiên và năng lực kinh doanh được giả định được chuyển hóa vào lao động để đơn giản hóa mô hình.

Phần này đi sâu vào lý thuyết chi phí sản xuất không đổi (constant cost theory) của Ricardo và Haberler. Giả định cốt lõi là sản xuất chỉ phụ thuộc vào một yếu tố duy nhất là lao động, với tỷ lệ đầu vào không đổi. Điều này dẫn đến chi phí cơ hội không đổi. Một ví dụ cụ thể về sản xuất thủy sản (TS) và xi măng (XM) được đưa ra để minh họa, sử dụng công thức L = 2S + 3M = 120 để thể hiện mối quan hệ giữa lượng lao động hữu hạn và sản lượng của hai loại hàng hóa. Mô hình 2x2 (hai quốc gia, hai loại hàng hóa) được sử dụng để chứng minh cả hai quốc gia đều có thể đạt được lợi ích thông qua chuyên môn hóa dựa trên lợi thế tương đối của mình. Việc giả định chỉ có một yếu tố sản xuất giúp đơn giản hóa mô hình, nhưng vẫn đủ để minh họa nguyên tắc cơ bản của lợi thế tương đối và thương mại quốc tế.

Phần này trình bày mô hình kinh tế đơn giản của Ricardo, giả định chi phí sản xuất không đổi (constant cost) và chỉ sử dụng lao động làm yếu tố sản xuất. Mô hình này được sử dụng để minh họa lợi ích của chuyên môn hóa và thương mại quốc tế, dựa trên khái niệm lợi thế tương đối. Với giả định chi phí cơ hội không đổi, lượng lao động cần thiết để sản xuất một đơn vị sản phẩm không thay đổi bất kể quy mô sản xuất. Điều này giúp đơn giản hóa phân tích, tập trung vào việc lựa chọn sản phẩm có chi phí cơ hội thấp nhất để chuyên môn hóa. Mô hình 2x2 (hai quốc gia, hai loại hàng hoá) được sử dụng để chứng minh hiệu quả của chuyên môn hóa dựa trên lợi thế tương đối, cho thấy cả hai quốc gia đều có thể đạt được lợi ích từ thương mại quốc tế.

Đường giới hạn sản xuất (PPF) được giới thiệu như một công cụ đồ họa để thể hiện khả năng sản xuất tối đa của một nền kinh tế với nguồn lực hữu hạn. Trong mô hình Ricardo với chi phí không đổi, đường PPF là một đường thẳng, cho thấy chi phí cơ hội để sản xuất thêm một đơn vị hàng hoá là không đổi. Ví dụ về sản xuất thủy sản (TS) và xi măng (XM) được dùng để minh họa, với công thức L = 2S + 3M = 120 (L là tổng lao động, S là lượng thủy sản, M là lượng xi măng). Khi lực lượng lao động tăng, đường PPF sẽ dịch chuyển song song ra ngoài, thể hiện tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, với nguồn lực hữu hạn, sản xuất nhiều hơn một loại hàng hoá sẽ dẫn đến giảm sản lượng của loại hàng hoá khác, thể hiện chi phí cơ hội.

Phần này phân tích sự chuyên môn hóa và tỷ lệ thương mại (terms of trade) trong bối cảnh mô hình Ricardo và đường PPF. Giá tương đối của hàng hóa trong nước và quốc tế được so sánh, cho thấy lợi ích từ việc chuyên môn hóa vào sản xuất hàng hóa có chi phí cơ hội thấp hơn. Một ví dụ cụ thể về chuyên môn hóa vào sản xuất thủy sản và trao đổi để lấy xi măng được đưa ra, minh họa cách cả hai quốc gia đều có thể đạt được lợi ích thương mại. Lợi ích thực sự từ thương mại (real gains from trade) được nhấn mạnh, cho thấy khả năng tiêu thụ vượt quá khả năng sản xuất trong nước nhờ thương mại quốc tế. Tỷ lệ thương mại được xác định, và việc đạt được lợi ích thương mại phụ thuộc vào giá trị tương đối của hàng hóa xuất khẩu trên thị trường quốc tế, cũng như nhu cầu quốc tế.

Phần này nhấn mạnh mối liên hệ mật thiết giữa chuyên môn hóa và phát triển kinh tế. Thương mại quốc tế đóng vai trò quan trọng trong quá trình này. Chuyên môn hóa vào sản xuất những mặt hàng có lợi thế tương đối và tập trung vào xuất khẩu sẽ thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế dựa trên xuất khẩu (export-led growth). Các ví dụ về ngành giày da, may mặc và thức ăn gia súc được nêu ra để minh họa. Sự hiện diện của các công ty đa quốc gia sẽ tăng lên ở những quốc gia tập trung vào xuất khẩu, đồng thời thúc đẩy người lao động tự đào tạo để cạnh tranh trên thị trường thế giới. Quá trình phát triển kinh tế là một quá trình lâu dài, đòi hỏi tích lũy vốn con người và vật chất để nâng cao năng suất.

Phần này đề cập đến các chính sách nhằm thúc đẩy nền kinh tế hướng đến chuyên môn hóa quốc tế và xuất khẩu. Các chính sách này nhắm đến mục tiêu tạo ra tăng trưởng dựa trên xuất khẩu. Tuy nhiên, bài viết cũng cảnh báo về những hậu quả tiêu cực nếu không áp dụng chính sách đúng đắn. Một ví dụ tiêu biểu là trường hợp ngành y tế Pháp, sự trì hoãn trong việc nhập khẩu công nghệ lọc máu đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng: 1200 bệnh nhân nhiễm HIV và hơn 250 người tử vong. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc lựa chọn chính sách phù hợp để tận dụng lợi ích của chuyên môn hóa và thương mại quốc tế, tránh những sai lầm có thể gây thiệt hại lớn.

Phần này so sánh chiến lược chuyên môn hóa với chính sách thay thế nhập khẩu (import substitution industrialization) thông qua các ví dụ thực tế. Chính sách thay thế nhập khẩu được chỉ ra là có thể gây ra những hậu quả tiêu cực. Ví dụ, việc Pháp tự sản xuất công nghệ lọc máu thay vì nhập khẩu đã dẫn đến thảm kịch y tế nghiêm trọng. Tương tự, việc trì hoãn việc sử dụng công nghệ xét nghiệm và thanh lọc máu của Mỹ đã khiến hàng ngàn người tại Nhật Bản mắc bệnh, dẫn đến bại não và tử vong. Những ví dụ này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn chính sách đúng đắn, chuyên môn hóa trong những lĩnh vực có lợi thế cạnh tranh sẽ đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với việc cố gắng tự sản xuất tất cả mọi thứ.

Văn bản đề cập đến các chính sách nhằm thúc đẩy xuất khẩu, tạo ra tăng trưởng kinh tế dựa trên xuất khẩu. Các chính sách này bao gồm việc thiết lập các khu thương mại tự do, khu công nghiệp và khu chế xuất. Những khu vực này thường được hưởng ưu đãi về thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu và đầu tư nước ngoài. Ví dụ cụ thể được nêu là Khu Kinh tế - Thương mại đặc biệt Lao Bảo (Quảng Trị) và Chợ Cửa Khẩu Mộc Bài (Tây Ninh). Các chính quyền thường đề xuất các chính sách khuyến khích xuất khẩu sản phẩm của một số ngành nghề cụ thể, nhằm mục tiêu gia tăng cạnh tranh trên thị trường quốc tế và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Chính sách này hướng đến việc thay đổi cấu trúc và cán cân thương mại quốc gia.

Trợ cấp xuất khẩu được trình bày như một công cụ chính sách nhằm làm cho hàng hóa xuất khẩu rẻ hơn trên thị trường thế giới, tăng lợi nhuận cho các công ty xuất khẩu và thúc đẩy tăng trưởng ngành. Các biện pháp hỗ trợ có thể bao gồm giảm thuế nhập khẩu nguyên vật liệu và tài trợ nghiên cứu và phát triển (R&D). Tuy nhiên, tác động của trợ cấp xuất khẩu cần được xem xét kỹ lưỡng. Bài viết chỉ ra rằng trợ cấp xuất khẩu sẽ dịch chuyển đường cung nội địa, dẫn đến những thay đổi trên thị trường. Việc sử dụng trợ cấp xuất khẩu thường thấy ở các nước đang phát triển, nhưng cần được cân nhắc cẩn trọng để tránh những tác động tiêu cực không mong muốn.

Văn bản đưa ra một quan điểm trái ngược với chính sách tập trung vào xuất khẩu. Một trích dẫn từ Henry Thompson (2001) cho rằng: “Các nước giàu có trên thế giới có ngành công nghiệp ô tô (với các ngành phụ trợ như thép, nhôm, điện,…), đất nước chúng ta cũng phải có ngành công nghiệp ô tô nếu chúng ta muốn giàu có”. Quan điểm này cho thấy một hướng đi khác, tập trung vào phát triển toàn diện các ngành công nghiệp, không chỉ chú trọng vào xuất khẩu. Tuy nhiên, bài viết không phân tích sâu hơn về sự so sánh giữa hai quan điểm này, mà chỉ đề cập đến như một góc nhìn khác trong vấn đề chính sách phát triển kinh tế.