Dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành Logistics Hàng hải

Phần này trình bày lý do thực hiện luận văn, xuất phát từ thực tế toàn cầu hóa ngành vận tải biển đòi hỏi trình độ ngoại ngữ cao, đặc biệt là tiếng Anh chuyên ngành trong hậu cần hàng hải. Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu biết thuật ngữ tiếng Anh và từ tương đương trong tiếng Việt để đảm bảo hiệu quả giao tiếp trong ngành vận tải biển quốc tế. Việc sinh sống tại một thành phố cảng lớn của Việt Nam và có gia đình làm việc truyền thống trong cảng đã truyền cảm hứng cho tác giả thực hiện nghiên cứu này. Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, tập trung vào dữ liệu không thay đổi và lập luận hội tụ. Tất cả thuật ngữ tiếng Anh và tiếng Việt được thu thập từ internet và từ điển, được phân loại dựa trên đặc điểm chung. Vì phạm vi nghiên cứu có hạn, luận văn tập trung vào hai lĩnh vực cụ thể là vận tải biển và kho bãi cảng trong hậu cần hàng hải, do hai lĩnh vực này có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.

Phần này định nghĩa khái niệm dịch thuật dựa trên quan điểm của các học giả như Brislin, Nida và Surjeet Singh Warwal. Brislin định nghĩa dịch thuật là việc chuyển tải tư tưởng và ý tưởng từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, bất kể hình thức viết hay nói. Nida xem dịch thuật là một môn khoa học, nhấn mạnh vào việc truyền tải thông điệp chính xác và tự nhiên. Warwal miêu tả dịch thuật là quá trình hiểu nghĩa của văn bản nguồn và tạo ra văn bản đích tương đương, truyền tải cùng một thông điệp bằng một ngôn ngữ khác. Ngoài ra, phần này còn đề cập đến các phương pháp dịch thuật như dịch sát nghĩa (literal translation), thích nghi (adaptation), mượn từ (borrowing), calque, chuyển đổi (transposition) và điều chỉnh (modulation), mỗi phương pháp có những đặc điểm và ứng dụng riêng.

Phần này định nghĩa và phân tích đặc điểm của Ngôn ngữ chuyên ngành (ESP), nhấn mạnh vào việc đáp ứng nhu cầu cụ thể của người học. Dudley-Evans cải tiến định nghĩa của Strevens về ESP, cho rằng ESP là một phương pháp giảng dạy ngôn ngữ trong đó tất cả các quyết định về nội dung và phương pháp đều dựa trên lý do học tập của người học. Ví dụ, sinh viên ngành hậu cần hàng hải mong muốn tiếng Anh được dạy trong các khóa học hữu ích và phù hợp với công việc của họ. Phần này cũng đề cập đến vai trò quan trọng của thuật ngữ trong việc hiểu ngữ cảnh và văn bản chuyên ngành. Tác giả phân biệt giữa thuật ngữ và từ thông thường, cho rằng thuật ngữ mang ý nghĩa đặc thù trong một lĩnh vực chuyên môn cụ thể. Các khái niệm về tính hệ thống của thuật ngữ, tính quốc tế và tính quốc gia của thuật ngữ cũng được đề cập đến, cùng với tầm quan trọng của việc hiểu nghĩa của từ dựa trên sự kết hợp với các từ khác (collocation).

Phần này thảo luận về khó khăn trong việc tìm kiếm từ tương đương chính xác giữa tiếng Anh và tiếng Việt cho các thuật ngữ chuyên ngành trong hậu cần hàng hải. Nhiều thuật ngữ tiếng Anh thể hiện những khái niệm mới, được hình thành trong quá trình làm việc, dẫn đến việc người dịch không thể tìm thấy từ tương đương trực tiếp trong tiếng Việt. Điều này đặt ra thách thức lớn cho công tác dịch thuật, đòi hỏi người dịch phải có kiến thức sâu rộng về chuyên ngành và khả năng vận dụng linh hoạt các phương pháp dịch thuật khác nhau. Ví dụ, thuật ngữ “Carrier” có thể mang nghĩa là “người vận chuyển” hoặc “tàu”, đòi hỏi người dịch phải xác định đúng nghĩa dựa trên ngữ cảnh. Tương tự, các thuật ngữ như “general average”, “rider”, và “broken stowage” có nghĩa khác nhau hoàn toàn trong tiếng Anh thông thường và tiếng Anh chuyên ngành hàng hải, đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về lĩnh vực này để dịch chính xác sang tiếng Việt.

Phần này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn từ ngữ chính xác và phù hợp với ngữ cảnh trong dịch thuật thuật ngữ hàng hải. Từ vựng trong tiếng Anh thông thường có thể mang nhiều nghĩa khác nhau và thể hiện những khái niệm mới trong tiếng Anh chuyên ngành, gây khó khăn cho người dịch. Ví dụ, “free time” trong tiếng Anh thông thường có nghĩa là “thời gian rảnh”, nhưng trong ngữ cảnh hàng hải, nó chỉ thời gian cho chủ hàng bốc dỡ hàng hóa mà không phải trả phí, được dịch là “thời gian nhận hàng”. Sự nhầm lẫn về nghĩa có thể dẫn đến hiểu sai và ảnh hưởng đến hiệu quả công việc. Người dịch cần phải có kinh nghiệm và khả năng phân biệt sự khác biệt giữa tiếng Anh thông thường và tiếng Anh chuyên ngành để đảm bảo tính chính xác và tự nhiên của bản dịch. Việc lựa chọn từ ngữ phù hợp còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tính chính xác, tính tự nhiên, và cả phong cách ngôn ngữ.

Phần này phân tích cách áp dụng các phương pháp dịch thuật như mượn từ (ví dụ: “Acid” – “A-xít”, “Aerial” – “Ăng-ten”) để giải quyết vấn đề thiếu tương đương. Mượn từ thường đi kèm với những thay đổi về mặt âm thanh và ngữ nghĩa. Người dịch cần phải cân nhắc giữa việc giữ nguyên thuật ngữ tiếng Anh và việc sử dụng từ tương đương trong tiếng Việt sao cho bản dịch vừa chính xác, vừa tự nhiên và dễ hiểu. Luận văn cũng đề cập đến việc sử dụng phương pháp điều chỉnh (modulation) để làm cho bản dịch nghe tự nhiên hơn trong tiếng Việt mà vẫn giữ nguyên thông điệp gốc. Việc lựa chọn phương pháp dịch thuật phù hợp tùy thuộc vào từng ngữ cảnh cụ thể và mục tiêu của bản dịch. Một số ví dụ về dịch thuật thuật ngữ được nêu ra, bao gồm: “Labels of dangerous goods” – “Nhãn hàng nguy hiểm”, “Memorandum of affreightment” – “Bản ghi nhớ thuê tàu”, minh họa cách xử lý các vấn đề trong thực tế dịch thuật.

Phần kết luận khẳng định tầm quan trọng của hậu cần hàng hải đối với khả năng tham gia thương mại quốc tế của một quốc gia, đặc biệt là đối với nền kinh tế mở. Hậu cần hàng hải chiếm hơn 80% tổng lượng hàng hóa thương mại toàn cầu. Việc nắm vững tiếng Anh chuyên ngành hàng hải là yếu tố then chốt để đảm bảo giao tiếp hiệu quả giữa tàu và bờ. Kết luận nhấn mạnh sự cần thiết phải thông thạo ngôn ngữ chuẩn mực trong ngành hàng hải – tiếng Anh – để đạt được hiệu quả giao tiếp tốt nhất. Khả năng dịch thuật chính xác và hiệu quả trong lĩnh vực này đóng góp quan trọng vào sự thành công của các hoạt động thương mại quốc tế, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan và hiểu biết sâu sắc về ngôn ngữ và thuật ngữ chuyên ngành.

Phần kết luận cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của thực tiễn và kinh nghiệm trong dịch thuật. Để tạo ra bản dịch chất lượng cao, người dịch cần phải tích lũy kinh nghiệm và trau dồi kỹ năng liên tục. Quá trình này đòi hỏi sự nỗ lực và thời gian đáng kể. Bản dịch tốt cần phải đáp ứng được các yêu cầu về độ chính xác, tính tự nhiên và sự phù hợp với ngữ cảnh. Việc hiểu biết sâu sắc về thuật ngữ chuyên ngành và khả năng áp dụng linh hoạt các phương pháp dịch thuật khác nhau là điều kiện tiên quyết để đảm bảo chất lượng bản dịch. Người dịch cần phải liên tục học hỏi và cập nhật kiến thức để thích ứng với sự phát triển không ngừng của ngôn ngữ và thuật ngữ chuyên ngành hàng hải.