Dịch thuật thuật ngữ ngành giày

Việt Nam đã giữ vị trí là nước sản xuất giày dép lớn thứ ba châu Á và thứ tư thế giới trong hơn 20 năm, chỉ sau Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil. Sản lượng hàng năm vượt quá 760 triệu đôi, bao gồm nhiều loại giày dép từ giày da, giày vải, giày thể thao đến dép, tăng 150% trong những năm gần đây. Thị trường xuất khẩu rất rộng lớn, bao gồm Mỹ, EU, Nhật Bản và 50 thị trường khác. Doanh thu xuất khẩu năm 2017 chiếm gần 10% tổng doanh thu xuất khẩu quốc gia, đứng thứ tư trong top 10 sản phẩm xuất khẩu chính và tạo ra hàng nghìn việc làm. Sự phát triển nhanh chóng này tạo ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra thách thức cho những ai muốn bước chân vào ngành. Nghiên cứu này tập trung vào việc làm rõ thuật ngữ chuyên ngành và các thực hành cần thiết cho sinh viên muốn làm việc trong ngành công nghiệp giày dép, một lĩnh vực vẫn còn mới mẻ và cần được nghiên cứu sâu hơn.

Tác giả bài nghiên cứu gặp phải nhiều khó khăn trong quá trình dịch thuật do sự đa dạng và phức tạp của thuật ngữ chuyên ngành. Việc tiếp cận kiến thức thực tế và thông tin từ sách vở, tài liệu cho thấy thuật ngữ chuyên ngành giày dép rất phong phú, có quy tắc biến đổi, cấu tạo từ, cụm từ riêng, và cách chuyển đổi từ định nghĩa thông thường sang định nghĩa chuyên ngành. Khó khăn lớn nhất nằm ở việc thiếu hiểu biết về ngôn ngữ mẹ đẻ liên quan đến sản xuất giày dép. Đây là một nền tảng quan trọng để dịch thuật hiệu quả, nhưng dường như chưa được chú trọng. Điều này giải thích tại sao nhiều người dịch thấy dễ dàng hơn khi dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh hơn là ngược lại. Trong dịch thuật tiếng Anh chuyên ngành (ESP), thuật ngữ chuyên ngành thường được dịch một cách chính xác và thực tiễn, đòi hỏi sự chú trọng cao đến kỹ năng dịch thuật và vốn từ vựng. Người dịch cần tìm hiểu kỹ khái niệm của thuật ngữ và sử dụng chúng chính xác để tránh hiểu lầm.

Từ năm 2010 đến 2017, lương tối thiểu tại Việt Nam tăng 3,02 lần, trong khi GDP bình quân đầu người chỉ tăng 2,04 lần. Điều này gây ra mối đe dọa nghiêm trọng cho ngành công nghiệp sản xuất giày dép, đặc biệt là sự cạnh tranh về chi phí lao động với các nước như Campuchia, Myanmar, Bangladesh và Ethiopia. Tuy nhiên, năng suất lao động được cải thiện đã giúp giảm thiểu phần nào tác động tiêu cực này. Lefaso, một tổ chức trong ngành, chỉ ra rằng các hiệp định thương mại tự do (FTA) với các thị trường lớn như Nhật Bản, Liên minh Hải quan Nga, Hàn Quốc, ASEAN, CPTPP và EU tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu. Thêm vào đó, hơn 65% dân số Việt Nam ở độ tuổi lao động, cung cấp nguồn nhân lực dồi dào. Sự kết hợp giữa các yếu tố này, cùng với việc tập trung sản xuất và xuất khẩu sản phẩm có giá trị cao, sẽ tạo ra cơ hội lớn cho ngành da giày Việt Nam. Phó chủ tịch Lefaso, ông Diệp Thành Kiệt, tin tưởng vào sự phát triển của ngành trong những năm tới.

Nghiên cứu này áp dụng phương pháp định tính để tiếp cận các khái niệm và phương pháp từ lĩnh vực học thuật, nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về vấn đề đặt ra. Tất cả các thuật ngữ tiếng Anh - Việt được thu thập từ internet và tài liệu cá nhân, được minh họa để giúp người đọc hiểu rõ hơn về ngành công nghiệp sản xuất giày dép. Quá trình nghiên cứu bao gồm việc cung cấp từ tương đương tiếng Việt, phân tích chiến lược và quy trình dịch thuật được sử dụng để chuyển đổi các thuật ngữ tiếng Anh sang tiếng Việt. Mục tiêu là giúp người đọc nắm bắt thông tin từ văn bản viết và hình ảnh liên quan đến thuật ngữ ngành công nghiệp sản xuất giày dép, từ đó dịch thuật hiệu quả hơn. Khái niệm dịch thuật được hiểu là quá trình chuyển đổi từ ngữ hoặc văn bản từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác, như định nghĩa trong từ điển Oxford.

Bài viết đề cập đến nhiều phương pháp dịch thuật khác nhau, mỗi phương pháp có chiến lược và kỹ thuật riêng. Theo Peter Newmark (1988), có tám phương pháp: dịch từng từ, dịch sát nghĩa, dịch trung thực, dịch nghĩa, dịch biến thể, dịch tự do, dịch tự nhiên và dịch giao tiếp. Khó khăn lớn nhất trong việc dịch thuật tiếng Anh chuyên ngành (ESP) là thuật ngữ chuyên ngành, đòi hỏi sự chính xác và thực tiễn cao. Người dịch cần tìm hiểu kỹ khái niệm của thuật ngữ và sử dụng chúng một cách chính xác để tránh hiểu lầm. Bài viết cũng nhấn mạnh sự khó khăn trong việc dịch thuật do thiếu hiểu biết về ngôn ngữ mẹ đẻ liên quan đến sản xuất giày dép. Khó khăn này được coi là một trở ngại lớn trong việc dịch thuật hiệu quả, giải thích tại sao nhiều người dịch dễ dàng dịch từ tiếng Việt sang tiếng Anh hơn là ngược lại. Bài viết nhằm mục đích giúp sinh viên ngành ngôn ngữ hiểu rõ hơn về thuật ngữ và ngành công nghiệp sản xuất giày dép.

Bài viết trình bày một số định nghĩa về dịch thuật từ các nguồn khác nhau, bao gồm Wikipedia và Foster (1958). Các khái niệm về sự tương đương trong dịch thuật được đề cập, bao gồm các quan điểm của Catford (1988), Halverson (1997) và Pym (1992). Sự tương đương được xem xét dưới hai góc độ định lượng và định tính. Trong đó, phương pháp định tính được chia thành ba nhóm nhỏ: tương đương ngữ pháp, tương đương văn bản và các cấp độ tương đương theo Baker (1992) (tương đương ở cấp độ từ, cụm từ, câu, văn bản). Bài viết cũng phân tích sự khác biệt giữa thuật ngữ và từ thông thường, nhấn mạnh thuật ngữ chuyên ngành thường có nghĩa chính xác và cụ thể trong một lĩnh vực nhất định. Định nghĩa về thuật ngữ từ Advanced Oxford Dictionary và Valeontis và Mantzari (2006) được đưa ra để làm rõ khái niệm này. Đặc điểm quan trọng của thuật ngữ là tính hệ thống, thể hiện sự liên kết giữa các thuật ngữ trong cùng một hệ thống khái niệm. Việc tách biệt một thuật ngữ khỏi hệ thống của nó sẽ làm cho nghĩa của nó trở nên mơ hồ.

Bài viết nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân biệt giữa thuật ngữ và từ thông thường. Theo Baker (1988), thuật ngữ khác với từ thông thường ở chỗ chúng có một dạng tham chiếu đặc biệt, cụ thể là tham chiếu đến các thực thể khái niệm, thuộc tính, hoạt động hoặc mối quan hệ riêng biệt cấu thành không gian kiến thức của một lĩnh vực chủ đề cụ thể. Wikipedia định nghĩa giày dép (footwear) là trang phục mang trên chân, ban đầu phục vụ mục đích bảo vệ khỏi các tác động của môi trường, thường liên quan đến bề mặt đất và nhiệt độ. Giày dép, dưới dạng giày, chủ yếu giúp dễ dàng di chuyển và ngăn ngừa chấn thương. Giày dép cũng được sử dụng cho thời trang và trang trí, cũng như để chỉ địa vị hoặc thứ hạng của người đó trong một cấu trúc xã hội. Ngành công nghiệp giày dép bao gồm các công ty tham gia sản xuất giày dép như giày thường, giày thể thao, dép, ủng, và các bộ phận giày dép như dây giày, khóa, đế trong, gót và đệm. Ngành công nghiệp giày dép không bao gồm da nguyên liệu làm giày, được phân loại trong hàng dệt may & hàng da.

Thuật ngữ là những từ đặc biệt thể hiện các khái niệm khoa học chung. Sự phát triển, hợp tác và trao đổi khoa học, công nghệ giữa các quốc gia trên thế giới dẫn đến sự quốc tế hóa thuật ngữ. Toàn cầu hóa giúp thuật ngữ được sử dụng phổ biến hơn trong các ngôn ngữ khác nhau, thúc đẩy sự phát triển của khoa học quốc tế. Tuy nhiên, dựa trên tiêu chí thuật ngữ, mỗi ngôn ngữ có thể yêu cầu các nguyên tắc khác nhau phù hợp với văn hóa của mình. Một số thuật ngữ đã được quốc tế hóa trong các ngôn ngữ khác nhau, đặc biệt trong y học (tên bệnh, thuốc, vật lý, viễn thông...) và kinh doanh thương mại (viết tắt kinh tế và thương mại). Ví dụ, WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới), NEDO (Hội đồng Phát triển Kinh tế Quốc gia), VAT (Thuế giá trị gia tăng), ISSN (Mã số tiêu chuẩn quốc tế). Mỗi thuật ngữ có vị trí riêng trong hệ thống khái niệm và thuộc về một hệ thống thuật ngữ. Nghĩa của thuật ngữ phụ thuộc vào mối quan hệ với các thuật ngữ khác trong hệ thống. Tính hệ thống là một trong những đặc điểm quan trọng nhất của thuật ngữ.

Theo Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO 1988), các yếu tố sau đây cần được xem xét trong việc tạo lập thuật ngữ: thuật ngữ phải phản ánh đặc điểm của khái niệm mà chúng biểu thị, tiết kiệm để tránh đồng âm, có tính hệ thống từ vựng và phù hợp với quy tắc âm vị và hình thái của ngôn ngữ, tuân theo quy tắc tạo từ thông thường của ngôn ngữ, nghĩa của thuật ngữ nên không phụ thuộc vào ngữ cảnh. Việc tạo lập thuật ngữ bao gồm tạo lập thuật ngữ chính và thuật ngữ phụ. Thuật ngữ công nghệ thay đổi nhanh chóng do sự phát triển của khoa học và công nghệ. Cả hai hình thức tạo lập thuật ngữ chính và phụ trong công nghệ đều bị ảnh hưởng bởi sự phổ biến của các biến thể và từ đồng nghĩa. Sự khác biệt giữa thuật ngữ và từ thông thường rất quan trọng. Nghĩa của một thuật ngữ thường là sự kết hợp của các tín hiệu ngôn ngữ, không chỉ là tổng của các nghĩa thành phần. Cần lưu ý sự tương đương một-một giữa khái niệm và thuật ngữ trong việc dịch thuật thuật ngữ.

Dịch thuật chính xác trong ngành công nghiệp sản xuất giày dép là vô cùng quan trọng, đặc biệt đối với sinh viên ngành ngôn ngữ quan tâm đến lĩnh vực này. Việc hiểu rõ thuật ngữ chuyên ngành không chỉ giúp giao tiếp hiệu quả mà còn là yếu tố then chốt trong hợp tác quốc tế và phát triển ngành công nghiệp. Dịch thuật trong lĩnh vực chuyên ngành như sản xuất giày dép càng khó khăn và phức tạp hơn. Khó khăn đầu tiên là thiếu hiểu biết về ngôn ngữ mẹ đẻ liên quan đến sản xuất giày dép, đây là nền tảng quan trọng để dịch thuật hiệu quả. Khó khăn lớn nhất trong việc dịch thuật tiếng Anh chuyên ngành (ESP) là thuật ngữ, đòi hỏi sự chính xác và thực tiễn. Người dịch cần tìm hiểu sâu khái niệm của thuật ngữ và sử dụng chúng chính xác để tránh hiểu lầm. Mục đích của bài nghiên cứu là cung cấp minh họa chi tiết về thuật ngữ sản xuất giày dép và chỉ ra cách tiếp cận thực tiễn để đạt được bản dịch tốt nhất. Bài viết tổng hợp và phân tích các công trình nghiên cứu đã xuất bản liên quan đến thuật ngữ sản xuất giày dép, từ góc nhìn của cả người thực hành dịch thuật và nhà lý thuyết ngôn ngữ.

Các thuật ngữ trong ngành công nghiệp sản xuất giày dép khá phong phú và được cấu tạo theo nhiều cách khác nhau, nhưng phần lớn là thuật ngữ đơn và thuật ngữ ghép. Bài nghiên cứu cung cấp một số thuật ngữ phổ biến, chẳng hạn như: Wedge (dép đế xuồng), Collar (in/out) (cổ giày trong/ngoài), Eyelet (lỗ xỏ/móc giày), Discharge Electrical Machine (máy dùng để sản xuất khuôn bằng cách đốt cháy điện các phần kim loại không mong muốn), PU (Polyurethane). Việc dịch thuật các thuật ngữ này đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về cả tiếng Anh và tiếng Việt, cũng như kiến thức chuyên môn về ngành sản xuất giày dép. Một bản dịch chính xác sẽ đảm bảo sự hiểu biết chính xác về thông tin, tránh những hiểu lầm có thể dẫn đến sai sót trong sản xuất và kinh doanh. Việc nghiên cứu các thuật ngữ này nhằm mục đích hỗ trợ cho sinh viên ngành ngôn ngữ và những người làm việc trong ngành công nghiệp sản xuất giày dép.

Nghiên cứu tập trung vào thuật ngữ sản xuất giày dép và việc dịch thuật từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Tác giả có kinh nghiệm thực tiễn trong dịch thuật, song chủ yếu dựa trên kiến thức lý thuyết từ các lớp học tại trường đại học. Vì vậy, tác giả khó có thể có kiến thức sâu rộng về lượng từ vựng và kỹ thuật dịch thuật, những kiến thức chủ yếu được thu thập qua thực hành chứ không phải lý thuyết. Hạn chế này có thể ảnh hưởng đến độ chính xác và toàn diện của nghiên cứu, đặc biệt là trong việc phân tích các chiến lược dịch thuật phức tạp và giải quyết các vấn đề thuật ngữ chuyên ngành khó khăn. Tuy nhiên, việc nghiên cứu đã chỉ ra một số khó khăn trong việc dịch thuật thuật ngữ chuyên ngành giày dép, giúp làm rõ tầm quan trọng của việc trau dồi kiến thức chuyên môn cho các nhà dịch thuật.

Ngành công nghiệp sản xuất giày dép Việt Nam đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng, bao gồm chi phí lao động ngày càng tăng, chủ nghĩa bảo hộ và cạnh tranh từ các nước khác. Từ năm 2010 đến 2017, lương tối thiểu tăng 3,02 lần trong khi GDP bình quân đầu người chỉ tăng 2,04 lần. Điều này khiến các doanh nghiệp dễ bị mất đơn hàng sang các nước có chi phí lao động thấp hơn, đặc biệt là đối với các mặt hàng đơn giản và thủ công. Tuy nhiên, cũng có những yếu tố tích cực. Việt Nam có các hiệp định thương mại tự do với nhiều thị trường lớn, tạo điều kiện thuận lợi cho xuất khẩu. Thêm vào đó, hơn 65% dân số ở độ tuổi lao động, tạo nguồn nhân lực dồi dào. Lefaso đánh giá cao tiềm năng phát triển của ngành, đặc biệt khi tập trung vào sản xuất và xuất khẩu sản phẩm có giá trị cao. Ông Diệp Thành Kiệt, Phó Chủ tịch Lefaso, tin tưởng vào sự phát triển bền vững của ngành công nghiệp giày dép Việt Nam trong tương lai.

Nghiên cứu này chỉ là bước đầu tiên trong việc tìm hiểu về thuật ngữ chuyên ngành giày dép và việc dịch thuật chúng. Vì vậy, cần có những nghiên cứu tiếp theo để bổ sung và hoàn thiện hơn. Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc nghiên cứu sâu hơn về các chiến lược dịch thuật cụ thể, phân tích so sánh các phương pháp dịch thuật khác nhau, và xây dựng một cơ sở dữ liệu thuật ngữ chuyên ngành giày dép hoàn chỉnh hơn. Ngoài ra, cần nghiên cứu thêm về các giải pháp để giải quyết những thách thức mà ngành công nghiệp sản xuất giày dép Việt Nam đang gặp phải, chẳng hạn như tăng năng suất lao động, nâng cao chất lượng sản phẩm và tìm kiếm thị trường mới. Việc kết hợp kiến thức lý thuyết và thực tiễn sẽ giúp cho các nghiên cứu tiếp theo trở nên toàn diện và hiệu quả hơn.