Ô nhiễm không khí Hải Phòng

Dữ liệu quan trắc 6 tháng đầu năm 2011 cho thấy nồng độ bụi (TSP) cao hơn trong tháng 6, do thời tiết nắng nóng, giao thông vận tải tăng cường cuốn nhiều bụi hơn. Các điểm trường THCS Quán Toan và Sở Khoa học Công nghệ ghi nhận nồng độ bụi vượt ngưỡng báo động. Biểu đồ 2.1 minh họa rõ sự vượt ngưỡng của các điểm trường Đại học Hàng Hải và phường Máy Chai so với tiêu chuẩn cho phép (0,2 mg/m³ theo QCVN 05-2009) trong tất cả các tháng năm 2011. Hoạt động xây dựng, thiếu vệ sinh đường phố, và rác thải không được thu gom đầy đủ làm trầm trọng thêm tình trạng ô nhiễm bụi, chiếm khoảng 60-70% lượng bụi trong không khí đô thị theo kết quả đo lường thực tế. Tình trạng này cho thấy sự cần thiết phải có các biện pháp kiểm soát ô nhiễm bụi hiệu quả hơn.

Hải Phòng là đô thị loại 1, tốc độ đô thị hóa nhanh, cơ sở hạ tầng liên tục được nâng cấp. Tuy nhiên, biểu đồ 2.8 về nồng độ CO tại Đại học Hàng Hải cho thấy nồng độ CO xấp xỉ ngưỡng cho phép (5mg/m³ theo QCVN 05-2009). Sự chênh lệch nồng độ CO giữa các năm (2008, 2009, 2010) khá rõ rệt, nguyên nhân được cho là do hoạt động xây dựng giao thông mạnh mẽ năm 2008 (ví dụ: tuyến đường trục qua khu công nghiệp Đình Vũ) làm tăng lượng phương tiện giao thông và khí thải CO.

Hải Phòng có 5 khu công nghiệp lớn (Đồ Sơn, Nomura, Nam cầu Kiền, Tràng Duệ, Đình Vũ) và 1 khu chế xuất với tổng diện tích đáng kể, thu hút nhiều dự án đầu tư nước ngoài từ năm 1993. Tuy nhiên, nhiều cơ sở sản xuất thiếu thiết bị xử lý khí thải triệt để, dẫn đến phát tán khí độc hại, đặc biệt là bụi lơ lửng. Kết quả quan trắc tháng 3 năm 2009-2010 cho thấy hàm lượng bụi vượt ngưỡng tại các điểm CCT (vượt 1.2 lần) và TL-SD (vượt 1.55 lần), trong khi các điểm khác như PMC, THCSQT không bị ô nhiễm nghiêm trọng. Mặc dù nồng độ SO2 hầu hết các điểm quan trắc nằm trong ngưỡng cho phép (0,125mg/m³ theo QCVN 05-2009), trường THCSQT lại là điểm nóng ô nhiễm SO2 do ảnh hưởng từ 7 doanh nghiệp thép thiếu hệ thống xử lý chất thải hợp lý (Công ty cổ phần thép Việt Nhật, Công ty cổ phần Cửu Long – Vinasin, Công ty liên doanh thép Việt Úc, Thép Vạn Lợi...). Điều này cho thấy sự cần thiết phải kiểm soát chặt chẽ hoạt động của các khu công nghiệp.

Tốc độ đô thị hóa nhanh và nâng cao mức sống người dân dẫn đến việc sử dụng nhiều thiết bị điện, nhưng việc sử dụng bếp than vẫn còn phổ biến, góp phần làm tăng SO2 trong không khí. Các chuyên gia nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường đối với người dân, họ không chỉ là nạn nhân mà cũng là tác nhân gây ô nhiễm. Tháng 11 và 12 là những tháng ít mưa, nhiệt độ thấp, gió Đông Bắc và Tây Tây Bắc thịnh hành, gây ảnh hưởng nhiều đến chất lượng không khí, đặc biệt là ô nhiễm bụi (dữ liệu cụ thể được thể hiện trong bảng và biểu đồ chưa được cung cấp đầy đủ trong bản tóm tắt này). Tóm lại, ô nhiễm không khí do sinh hoạt cần được giải quyết bằng cách thay đổi thói quen sinh hoạt và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường.

Công nghiệp Hải Phòng, với các ngành truyền thống như đóng tàu, sản xuất thép, xi măng, hóa chất, dệt may, da giày, là nguồn gây ô nhiễm không khí đáng kể. Cụm công nghiệp thép Vật Cách, mặc dù sử dụng công nghệ hiện đại, nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm. Nhiều cơ sở đúc thủ công nhỏ lẻ, thiếu máy móc hiện đại, cũng góp phần vào ô nhiễm. Các nhà máy, đặc biệt là những nhà máy lâu đời với dây chuyền công nghệ lạc hậu, thường xuyên xảy ra rò rỉ khí thải, gây ô nhiễm môi trường. Hầu hết các khu công nghiệp chưa đáp ứng tiêu chuẩn chất lượng môi trường. Ngành sản xuất xi măng và vật liệu xây dựng, với các nhà máy như nhà máy xi măng Hải Phòng (đã được di dời đến Thủy Nguyên), thải ra nhiều bụi và khí độc hại như SO2, NO2, CO, CO2, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người dân. Các cơ sở sản xuất hóa chất quy mô nhỏ, như nhà máy ắc quy Tia Sáng, nhà máy hóa chất Hải Phòng, các công ty sơn, khí hóa lỏng, xí nghiệp sản xuất bột giấy, sản xuất nhựa, thuộc da và nhà máy chế biến thủy sản, cũng gây ra ô nhiễm không khí đáng kể.

Lưu lượng giao thông ngày càng tăng là nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí tại Hải Phòng. Khí thải độc hại từ động cơ đốt trong của phương tiện giao thông gây ô nhiễm nghiêm trọng hai bên hành lang giao thông, kèm theo đó là một lượng lớn bụi cuốn theo chuyển động của phương tiện. Việc xây dựng các tuyến đường mới, như tuyến đường trục qua khu công nghiệp Đình Vũ năm 2008, cũng góp phần làm tăng mật độ giao thông và lượng khí thải, đặc biệt là CO, ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng không khí.

Quá trình đô thị hóa nhanh chóng ở Hải Phòng dẫn đến nhiều công trường xây dựng đang hoạt động, gây ra lượng lớn bụi, cả bụi nặng và bụi lơ lửng, làm ô nhiễm không khí đô thị. Rác thải xây dựng không được thu gom đầy đủ, đường sá mất vệ sinh, và bụi bám trên đường được xe cộ cuốn lên, khuếch tán khắp phố phường. Kết quả đo lường cho thấy 60-70% lượng bụi trong không khí đô thị đến từ hoạt động giao thông và xây dựng, cho thấy đây là nguồn ô nhiễm đáng kể cần được kiểm soát.

Mặc dù mức sống người dân được nâng cao, nhiều hộ gia đình chuyển sang sử dụng thiết bị điện, nhưng việc sử dụng bếp than vẫn còn phổ biến, dẫn đến gia tăng lượng SO2 trong không khí. Điều này cho thấy cần phải có các chiến dịch truyền thông để nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường đối với người dân, khuyến khích họ trở thành những người chủ động trong việc giảm thiểu ô nhiễm không khí.

Để giảm thiểu ô nhiễm không khí từ nguồn công nghiệp, cần cải tạo các cụm công nghiệp cũ trong nội thành, dần dần di dời các nhà máy, xí nghiệp gây ô nhiễm ra khỏi khu vực dân cư. Đối với các cụm công nghiệp mới, cần có quy định cụ thể về môi trường, khuyến khích sử dụng máy móc, thiết bị và công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường. Cần đầu tư hệ thống xử lý khí thải, khói, bụi độc hại. Ví dụ, trong sản xuất xi măng, chuyển đổi từ lò gạch thủ công sang lò gạch liên tục kiểu đứng, từ lò nung gốm đốt than sang lò nung gas. Cần khuyến khích sử dụng năng lượng sạch, hạn chế năng lượng hóa thạch, tận dụng rác thải để sản xuất dầu và phân bón, góp phần giảm thiểu ô nhiễm không khí. Việc thực hiện chủ trương "Xanh - Sạch - Đẹp" đường làng, ngõ phố cũng cần được đẩy mạnh để nâng cao ý thức người dân trong việc bảo vệ môi trường.

Để giảm ô nhiễm không khí từ giao thông, cần khuyến khích sử dụng các loại phương tiện giao thông thân thiện môi trường hơn như xe chạy bằng khí hóa lỏng (LPG), khí tự nhiên nén (CNG), ethanol, dầu sinh học và xe điện. Cần xem xét cấm hoặc giảm lượng xe cá nhân lưu thông trong khu vực trung tâm thành phố, ưu tiên cho người đi bộ và xe công cộng. Việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến chất lượng không khí, cùng với việc thành lập các đội thanh tra môi trường để kiểm tra, giám sát định kỳ việc tuân thủ các tiêu chuẩn phát thải là cần thiết. Cần có một hệ thống quan trắc đồng bộ để theo dõi hiệu quả các biện pháp này.

Để giảm thiểu ô nhiễm không khí, cần tập trung nâng cao nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường. Trong các chiến dịch truyền thông, cần nhấn mạnh vai trò của người dân không chỉ là nạn nhân mà còn là tác nhân gây ô nhiễm. Cần khuyến khích người dân hạn chế sử dụng phương tiện giao thông cá nhân cũ, gây nhiều khói bụi, thay vào đó khuyến khích đi xe đạp. Cần tuyên truyền rộng rãi qua nhiều kênh như băng rôn, khẩu hiệu, truyền thanh, truyền hình, và đưa vấn đề bảo vệ môi trường vào chương trình giảng dạy ở trường học để nâng cao nhận thức từ khi còn nhỏ.

Vấn đề quan trắc và kiểm kê nguồn phát thải còn nhiều hạn chế, cần có các giải pháp đồng bộ và hành lang pháp lý để nâng cao chất lượng quản lý nguồn phát thải khí ra môi trường. Các bộ, ngành, địa phương cần chủ động đưa ra các giải pháp kiểm soát, giảm thiểu nguồn gây ô nhiễm. Ví dụ, Dự án Nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng trong các DN vừa và nhỏ của Bộ Khoa học và Công nghệ (2006-2010) đã chuyển đổi công nghệ cho 500 doanh nghiệp, tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải khoảng 962.000 tấn CO2. Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về môi trường không khí, thành lập đội thanh tra môi trường để kiểm tra các cơ sở sản xuất cũng là những giải pháp quan trọng.

Ô nhiễm không khí tại Hải Phòng đang ở mức báo động, là mối quan tâm lớn của các cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng. Hầu hết các nhà máy, xí nghiệp chưa có hệ thống xử lý ô nhiễm không khí hiệu quả hoặc chỉ hoạt động đối phó. Nền công nghiệp tiểu thủ công nghiệp với công nghệ lạc hậu thải ra lượng lớn bụi, khí độc hại, ảnh hưởng đến sức khỏe công nhân và người dân xung quanh. Kết quả điều tra cho thấy hàm lượng bụi tại hầu hết các điểm quan trắc xấp xỉ giới hạn cho phép, riêng Đại học Hàng Hải và PMC vượt quá giới hạn từ 1,2 - 1,35 lần, nhưng nhìn chung đã giảm so với năm 2009 và 2010. Hàm lượng CO nằm trong giới hạn cho phép nhưng tại Đại học Hàng Hải đang ở mức báo động. Hàm lượng NO2 tại một số điểm như PMC, THCS Quán Toan, CCT cao hơn tiêu chuẩn cho phép.

Giải quyết vấn đề ô nhiễm không khí tại Hải Phòng đòi hỏi giải pháp tổng thể và đồng bộ từ nhiều phía. Phần lớn các nhà máy, xí nghiệp chưa có hệ thống xử lý ô nhiễm không khí hiệu quả, hoặc chỉ hoạt động đối phó. Việc quan trắc và kiểm kê nguồn phát thải còn nhiều hạn chế, hoạt động quan trắc chưa thống nhất, gây khó khăn trong kiểm soát ô nhiễm bụi. Cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến môi trường không khí, thành lập đội thanh tra môi trường để giám sát chặt chẽ các cơ sở sản xuất. Bên cạnh đó, cần tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân về bảo vệ môi trường, khuyến khích họ chủ động giảm thiểu ô nhiễm.