Bán hàng đa cấp: Cẩm nang người tiêu dùng

Khoản 11 Điều 3 Luật Cạnh tranh định nghĩa bán hàng đa cấp (BHĐC) là phương thức tiếp thị bán lẻ hàng hóa thông qua mạng lưới người tham gia nhiều cấp, nhiều nhánh. Điều này nhấn mạnh tính chất mạng lưới phân cấp trong hoạt động BHĐC. Để hoạt động hợp pháp, doanh nghiệp phải đáp ứng các điều kiện cụ thể về vốn pháp định và giấy phép kinh doanh.

Theo Luật Cạnh tranh, doanh nghiệp hoạt động BHĐC cần có vốn pháp định tối thiểu 10 tỷ đồng. Đây là một yêu cầu quan trọng để đảm bảo tính khả thi và minh bạch của hoạt động kinh doanh. Ngoài ra, doanh nghiệp phải có đăng ký kinh doanh ngành bán lẻ theo phương thức đa cấp, tuân thủ các quy định pháp luật về điều kiện kinh doanh hàng hóa. Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động BHĐC là điều kiện tiên quyết nhưng không đảm bảo doanh nghiệp hoạt động chân chính.

Doanh nghiệp BHĐC cần đáp ứng các điều kiện về Quy tắc hoạt động, chương trình trả thưởng và chương trình đào tạo cơ bản, tất cả đều phải tuân thủ pháp luật. Điều này đảm bảo sự minh bạch, công bằng và bảo vệ quyền lợi của người tham gia. Đặc biệt, doanh nghiệp cần có chương trình đào tạo bán hàng bài bản, chứ không chỉ tập trung vào tuyển dụng. Một doanh nghiệp BHĐC chân chính sẽ tập trung vào việc bán hàng và tạo ra doanh thu, từ đó trả hoa hồng cho người tham gia dựa trên kết quả bán hàng thực tế.

Việc được cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động BHĐC không tự động đảm bảo doanh nghiệp đó là doanh nghiệp BHĐC chân chính. Giấy chứng nhận chỉ chứng minh doanh nghiệp đã đáp ứng các điều kiện pháp lý cơ bản, nhưng không đảm bảo hoạt động kinh doanh không có các hành vi gian lận hoặc lừa đảo. Do đó, cần phải xem xét kỹ lưỡng các hoạt động của doanh nghiệp, sản phẩm, và chương trình trả thưởng để đánh giá tính chân chính của doanh nghiệp BHĐC.

Một dấu hiệu đáng ngờ của doanh nghiệp bán hàng đa cấp không đáng tin cậy là việc tập trung quá mức vào tuyển dụng thành viên mới mà không chú trọng đến việc bán hàng và tiêu thụ sản phẩm. Những doanh nghiệp này thường sinh lời chủ yếu từ tiền mà các thành viên mới bỏ ra mua hàng, dùng số tiền này để trả hoa hồng cho những người tuyển dụng, chứ không phải từ doanh thu bán hàng thực tế. Mô hình này không bền vững và sẽ sụp đổ khi không tuyển được thêm người hoặc khi người được tuyển dụng không mua hàng, dẫn đến thiếu hụt nguồn thu. Vì vậy, khi được giới thiệu về một doanh nghiệp bán hàng đa cấp, cần quan sát kỹ các hoạt động thường xuyên của doanh nghiệp đó để đánh giá mức độ tập trung vào tuyển dụng.

Bán hàng đa cấp là hình thức bán hàng, phân phối sản phẩm, không phải là hình thức đầu tư. Vì vậy, cần hết sức thận trọng với những lời hứa hẹn lợi nhuận hấp dẫn, phi thực tế. Thu nhập trong bán hàng đa cấp phụ thuộc trực tiếp vào việc bán được hàng hóa và hiệu quả của việc giới thiệu, chia sẻ sản phẩm đến khách hàng. Nếu không bán được hàng, hoặc người được giới thiệu không bán được hàng, thì sẽ không có thu nhập. Những lời hứa hẹn lợi nhuận cao ngất ngưởng mà không dựa trên kết quả bán hàng thực tế là dấu hiệu đáng ngờ của các doanh nghiệp không đáng tin cậy.

Bản chất của bán hàng đa cấp là giới thiệu, chia sẻ và bán sản phẩm cho người tiêu dùng. Nếu sản phẩm kém chất lượng, không tốt, thì việc giới thiệu, chia sẻ sẽ rất khó khăn, dẫn đến việc khó bán hàng và khó kiếm được tiền hoa hồng. Doanh nghiệp bán hàng đa cấp chân chính sẽ luôn chú trọng đến chất lượng sản phẩm, đảm bảo sản phẩm đáp ứng nhu cầu và sự hài lòng của người tiêu dùng. Ngược lại, nếu sản phẩm không có chất lượng, không đáp ứng được nhu cầu, thì đó là dấu hiệu cho thấy doanh nghiệp đó không đáng tin cậy.

Một doanh nghiệp bán hàng đa cấp đáng tin cậy sẽ luôn quan tâm đến việc người tham gia có thể tiêu thụ sản phẩm một cách hiệu quả. Họ sẽ có chính sách cho phép trả lại hàng hóa nếu người tham gia không bán được hoặc không có nhu cầu sử dụng. Việc không cho phép trả lại hàng hóa, bất kể lý do, cho thấy doanh nghiệp đó không quan tâm đến quyền lợi của người tham gia và có thể đang cố tình ép buộc người tham gia mua hàng vượt quá khả năng tiêu thụ. Đây là dấu hiệu cần được lưu ý để tránh rủi ro.

Doanh nghiệp bán hàng đa cấp (BHĐC) bị nghiêm cấm nhiều hành vi gây hại đến người tham gia. Cụ thể, họ không được yêu cầu người tham gia đặt cọc hoặc mua một lượng hàng hóa nhất định để tham gia mạng lưới. Việc yêu cầu đóng thêm phí để duy trì, phát triển mạng lưới cũng bị cấm. Tương tự, ép buộc tuyển dụng người tham gia mới để được hưởng hoa hồng, tiền thưởng cũng là hành vi bất hợp pháp. Doanh nghiệp không được thu phí tham gia hội nghị, hội thảo, khóa đào tạo cơ bản (trừ chi phí tài liệu hợp lý) hay khóa đào tạo nâng cao với mức phí quá cao. Họ cũng không được trả hoa hồng từ việc dụ dỗ người khác tham gia, từ chối chi trả hoa hồng không có lý do, thu phí cấp/đổi thẻ thành viên trái quy định, không cam kết cho người tham gia trả lại hàng hóa, duy trì nhiều vị trí kinh doanh đa cấp cho cùng một người, và kinh doanh theo mô hình kim tự tháp. Luật pháp Việt Nam nghiêm khắc cấm các hành vi này nhằm bảo vệ quyền lợi người tham gia.

Người tham gia BHĐC cũng chịu sự ràng buộc của pháp luật và có những hành vi bị nghiêm cấm. Họ không được yêu cầu trả tiền, đặt cọc hoặc mua hàng để được tham gia mạng lưới. Việc cung cấp thông tin sai lệch hoặc gây hiểu lầm về lợi ích của việc tham gia BHĐC, tính chất, công dụng của hàng hóa, hay hoạt động của doanh nghiệp để dụ dỗ người khác cũng bị nghiêm cấm. Tương tự, việc tự tổ chức các buổi hội thảo, hội nghị khách hàng, hội thảo giới thiệu sản phẩm, đào tạo mà không được doanh nghiệp BHĐC ủy quyền bằng văn bản là hành vi vi phạm pháp luật. Luật pháp quy định rõ ràng những hành vi này nhằm đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong hoạt động BHĐC, bảo vệ người tiêu dùng khỏi những hoạt động lừa đảo.

Một số trường hợp cụ thể bị cấm tham gia BHĐC, bao gồm những người đang chấp hành án tù hoặc có tiền án về các tội như sản xuất, buôn bán hàng giả, quảng cáo gian dối, kinh doanh trái phép, trốn thuế, lừa dối khách hàng, các tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, chiếm giữ trái phép tài sản. Những quy định này nhằm loại trừ những cá nhân có tiền sử vi phạm pháp luật nghiêm trọng khỏi hoạt động BHĐC, bảo đảm tính minh bạch và uy tín của thị trường. Ngoài ra, người tham gia cần được doanh nghiệp đào tạo cơ bản về bán hàng đa cấp và được cấp thẻ thành viên theo quy định.

Luật Cạnh tranh chỉ cho phép kinh doanh hàng hóa theo phương thức đa cấp, hoàn toàn cấm kinh doanh tiền ảo hoặc dịch vụ dưới hình thức này. Đây là một điểm quan trọng cần lưu ý để tránh vi phạm pháp luật. Việc kinh doanh tiền ảo dưới hình thức đa cấp thường tiềm ẩn rủi ro cao, dễ dẫn đến lừa đảo và chiếm đoạt tài sản. Tương tự, kinh doanh dịch vụ theo mô hình đa cấp cũng bị cấm, vì tiềm ẩn nhiều rủi ro về tài chính và pháp lý cho người tham gia. Do đó, cần thận trọng và tìm hiểu kỹ thông tin trước khi tham gia bất kỳ hoạt động BHĐC nào.

Trong trường hợp doanh nghiệp bán hàng đa cấp (BHĐC) bị thu hồi giấy chứng nhận hoặc chấm dứt hoạt động, người tham gia cần chủ động bảo vệ quyền lợi của mình. Bước đầu tiên là nhanh chóng liên hệ với doanh nghiệp theo địa chỉ ghi trong hợp đồng để yêu cầu giải quyết quyền lợi. Người tham gia có quyền yêu cầu doanh nghiệp mua lại hàng hóa (kể cả hàng khuyến mại) nếu đáp ứng các điều kiện nhất định. Họ cũng có quyền yêu cầu doanh nghiệp thanh toán toàn bộ hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác chưa được chi trả. Nếu doanh nghiệp không giải quyết hoặc giải quyết không thỏa đáng, người tham gia có thể nộp đơn kiện lên tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bồi thường thiệt hại dựa trên hợp đồng đã ký kết. Việc yêu cầu doanh nghiệp giao hàng hóa nếu đã thanh toán tiền nhưng chưa nhận hàng cũng nằm trong quyền lợi của người tham gia.

Trong quá trình tham gia hoạt động BHĐC, nếu có bất kỳ thắc mắc hoặc phát sinh tranh chấp, người tham gia cần biết cách liên hệ với cơ quan chức năng để được hỗ trợ. Trước và trong quá trình tham gia, nếu có thắc mắc, người tham gia có thể liên hệ với Sở Công Thương tại 63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương hoặc Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương (Tổng đài miễn phí 1800.6838). Nếu phát sinh tranh chấp, người tham gia cần chủ động liên hệ trực tiếp với doanh nghiệp để đề nghị giải quyết quyền lợi dựa trên hợp đồng đã ký. Song song đó, nếu phát hiện doanh nghiệp có hành vi vi phạm pháp luật về BHĐC, người tham gia cần báo ngay cho các cơ quan quản lý nhà nước như Sở Công Thương và các cơ quan có thẩm quyền khác tại địa phương, cũng như Cục Quản lý cạnh tranh – Bộ Công Thương.

Trước khi tham gia bất kỳ hoạt động bán hàng đa cấp nào, điều quan trọng nhất là kiểm tra xem doanh nghiệp đó có được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp hay không. Danh sách các doanh nghiệp được cấp phép này được công khai trên website của Cục Quản lý cạnh tranh – Bộ Công Thương (http://vca.gov.vn). Việc kiểm tra này giúp xác định tính hợp pháp của doanh nghiệp và giảm thiểu rủi ro tham gia vào các hoạt động kinh doanh không được phép. Bên cạnh việc kiểm tra giấy phép, cần tìm hiểu kỹ thông tin về hàng hóa kinh doanh của doanh nghiệp. Luật pháp chỉ cho phép kinh doanh hàng hóa theo phương thức đa cấp, loại trừ các hình thức kinh doanh khác như hợp tác đầu tư, huy động vốn… Cần lưu ý điều này để tránh tham gia vào các hoạt động vi phạm pháp luật.

Trước khi ký kết hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp, người dân cần nghiên cứu kỹ các điều khoản của hợp đồng. Điều này bao gồm việc tìm hiểu kỹ các văn bản pháp luật hiện hành về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp để nắm rõ các quy định pháp luật liên quan. Người tham gia có quyền yêu cầu doanh nghiệp cung cấp hoặc giải thích các điều khoản trong hợp đồng, đặc biệt chú ý đến chương trình trả thưởng, chính sách trả lại hàng và hoàn trả tiền, quy định về chấm dứt hợp đồng và giải quyết tranh chấp. Đồng thời, nên yêu cầu doanh nghiệp cung cấp các tài liệu như mẫu hợp đồng, chương trình trả thưởng, chương trình đào tạo, quy tắc hoạt động có xác nhận của Cục Quản lý cạnh tranh – Bộ Công Thương để đối chiếu với nội dung tư vấn của doanh nghiệp.

Trước khi nhận hàng hóa, người tham gia cần kiểm tra kỹ các thông tin liên quan như nguồn gốc, hướng dẫn sử dụng, đặc tính của hàng hóa và hạn sử dụng. Yêu cầu cung cấp và lưu giữ các hóa đơn bán hàng, phiếu xuất hàng, ghi rõ thời gian, tên hàng, giá trị thành tiền và các thông tin liên quan khác. Không nên chấp nhận các giấy tờ giao dịch khác có thông tin hàng đã mua không được trả lại. Chỉ nên mua số lượng hàng hóa phù hợp với khả năng bán lại và nhu cầu tiêu dùng cá nhân, tránh mua quá nhiều hàng cùng một lúc. Tất cả các hóa đơn, phiếu xuất hàng, phiếu thu và các giấy tờ liên quan phải có đóng dấu của doanh nghiệp. Việc trả lại hàng hóa không nhất thiết phải dẫn đến việc chấm dứt hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp.

Người tham gia bán hàng đa cấp có quyền chấm dứt hợp đồng bằng văn bản, cần thông báo cho doanh nghiệp trước ít nhất 10 ngày làm việc. Đây là quyền được pháp luật bảo hộ, cho phép người tham gia chủ động rút lui khỏi hoạt động BHĐC nếu thấy không phù hợp hoặc gặp rủi ro. Việc chấm dứt hợp đồng cần được thực hiện đúng theo quy trình và thủ tục do doanh nghiệp quy định, đảm bảo quyền lợi của người tham gia được bảo vệ. Tóm lại, việc tìm hiểu thông tin kỹ lưỡng trước khi tham gia và nắm rõ quyền lợi của mình là vô cùng quan trọng để tránh những rủi ro không đáng có.